Porady Obywatelskie

Pani Stasia jest wdową i ma tylko jedno dziecko – 50-letnią panią Edwinę. Panie są ze sobą bardzo związane i obie są samotne, ale przez wiele lat mieszkały oddzielnie. Pani Stasia po ukończeniu 80-tego roku życia zaczęła mieć kłopoty z pamięcią. Coraz częściej zdarzało jej się tracić poczucie rzeczywistości i zaczęła gubić się po wyjściu z domu. Kilka miesięcy temu pani Stasia upadła i uszkodziła sobie biodro. Przy okazji innych badań, lekarz neurolog rozpoznał u niej początki demencji. Początkowo, po postawieniu tej diagnozy, córka pani Stasi robiła jej zakupy, sprzątała i pomagała w czynnościach dnia codziennego, przychodząc do niej tylko na kilka godzin dziennie. Gdy jednak matka przestała się podnosić z łóżka i nie mogła korzystać samodzielnie z toalety, wtedy stało się jasne, że pani Stasia nie może już być sama – córka postanowiła z nią zamieszkać. Trudno jednak było pogodzić całodzienną opiekę nad matką z pracą zawodową, więc wkrótce po wykorzystaniu całego urlopu wypoczynkowego, pani Edwina stanęła przed decyzją – czy starać się o dom opieki dla matki, czy znaleźć dla niej opiekunkę? Szybko zorientowała się, że z emeryturą mamy 2400 zł netto i ze swoimi zarobkami 2500 zł netto, nie da rady utrzymać domu i opłacić opiekunki. W związku z tym, aby zapewnić matce właściwą opiekę podjęła decyzję, że zrezygnuje z pracy. Pani Edwina zastanawia się, jak sobie z matką poradzą po utracie jednego ze źródeł ich utrzymania? Co zrobić, żeby zwiększyć budżet domowy, który ze względu na chorobę pani Stasi wymaga większych wydatków? Czy ktoś pomoże jej w sfinansowaniu sprzętu rehabilitacyjnego i wreszcie, jak nie stracić ubezpieczenia zdrowotnego po zakończeniu pracy? Po pierwszym wypadku matki panie skorzystały z usług notariusza, który za niewielką opłatą sporządził pełnomocnictwo dla pani Edwiny, w którym pani Stasia upoważniła córkę do zastępowania i reprezentowania jej przed wszelkimi organami administracji rządowej i samorządowej, sądami, osobami prawnymi i fizycznymi, dzięki czemu córka mogła od tego czasu występować w imieniu matki. Bardzo to ułatwiło im życie, kiedy pani Stasia przestała poruszać się o własnych siłach i wychodzić z domu. Pani Stasia ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, wydane przez Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Orzeczenie o niepełnosprawności, jakie posiada pani Stasia jest podstawą do ubiegania się o zwrot części lub całości wydatków, ponoszonych na zakup środków higienicznych, specjalnego sprzętu “typu chodzik”, łóżko regulowane automatycznie, fotel inwalidzki itp. Świadczenia te finansowane są przez NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia). 

Pani Stasia może się również ubiegać o dofinansowanie z PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) na udogodnienia w mieszkaniu, znoszące bariery architektoniczne. W tym celu pani Edwina powinna skontaktować się z Centrum Pomocy Rodzinie w swojej miejscowości.

Osoby z orzeczoną niepełnosprawnością, mogą się ubiegać o ulgę podatkową. Od dochodu można odliczać faktycznie poniesione wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, skomplikowanych przez niepełnosprawność, poniesione w roku podatkowym przez podatnika, będącego osobą z niepełnosprawnością lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby z niepełnosprawnością.

Orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności, w przypadku pani Stasi, będzie też podstawą do ubiegania się o świadczenia dla pani Edwiny jako jej opiekuna. 

Jakie świadczenia przewiduje polskie ustawodawstwo dla osób opiekujących się osobami niepełnosprawnymi w stopniu znacznym?

W ustawie z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych, spośród świadczeń, które mogłyby mieć zastosowanie w przypadku pomocy dla opiekuna osoby niepełnosprawnej znajduje się specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne.

Specjalny zasiłek opiekuńczy 

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w celu sprawowania stałej opieki nad osobą, legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności, które zawiera  wskazania konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby, w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. 

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 620 zł miesięcznie. 

Pani Edwina, jako córka spełnia powyższe warunki: ciąży na niej wobec matki obowiązek alimentacyjny, matka wykazuje się znacznym stopniem niepełnosprawności, a ona sama zrezygnowała z zatrudnienia, aby móc się matką opiekować. 

Jednakże ustawodawca nałożył w przypadku specjalnego zasiłku opiekuńczego dodatkowy warunek, związany z dochodem w rodzinie, wedle którego przysługuje on, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł. Obecnym dochodem pani Stasi i pani Edwiny jest emerytura matki w wysokości 2400 zł, więc podzielona na 2 osoby (panią Stasię i panią Edwinę) daje 1200 zł dochodu na osobę, co przekracza kryterium dochodowe w przypadku tego świadczenia. Należy więc szukać  innego rozwiązania.

Jak wygląda sprawa w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego? 

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, przysługuje między innymi osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. 

Świadczenie pielęgnacyjne jest znacznie wyższe i wynosi obecnie 1971 zł miesięcznie.

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy zostało wydane na czas określony. W takim przypadku prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje jeżeli:

osoba sprawująca opiekę:

• ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub innego zasiłku dla opiekuna (w przypadku zbiegu prawa do tych świadczeń, przysługuje jedno z nich wybrane przez osobę uprawnioną),
• ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,

Natomiast zgodnie z obecną linią orzecznictwa sądów administracyjnych, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w kwocie będącej różnicą pomiędzy wysokością świadczenia pielęgnacyjnego, a otrzymywanym świadczeniem emerytalno – rentowym, zaś od dnia 9 stycznia 2020 roku, osoba mająca ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy otrzyma świadczenie pielęgnacyjne w pełnej wysokości.

osoba wymagająca opieki:

• pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;

na osobę wymagającą opieki:

• inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
• jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do innego zasiłku dla opiekuna, 
• inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Żadna z powyższych przesłanek nie zachodzi i pani Edwina miałaby prawo do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego, gdyby nie jeszcze jeden warunek – świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała: nie później niż do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w trakcie nauki w szkole, nie później niż do ukończenia przez nią 25 roku życia. 

W myśl art.17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych – świadczenie pielęgnacyjne  nie ma więc teoretycznie zastosowania w przypadku pani Edwiny. Pani Stasia jest osobą dorosłą, a jej niepełnosprawność powstała około 80-tego roku życia, a więc nie – jak przewiduje ustawodawca –  przed 18 rokiem życia, lub w przypadku nauki – przed 25 rokiem życia, co w myśl przepisów, wyklucza ją z możliwości otrzymania tego świadczenia.

Jednak jest szansa na pozytywne rozpatrzenie sprawy świadczenia pielęgnacyjnego dla pani Edwiny – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dn. 23 października 2014 roku, sygn. akt K 38/13 (Dz.U, poz. 1443), który zmienia sytuację prawną opiekunów osób, którzy niepełnosprawni stali się w dorosłym życiu. Zgodnie z tym wyrokiem Trybunał Konstytucyjny RP uznał art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych za niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób, sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną, ze względu na datę powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki. 

Od czasu ogłoszenia powyższego wyroku organy administracji państwowej, rozpoznając wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego, złożony przez opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej, muszą uwzględniać, przy wydawaniu decyzji, w/w wyrok Trybunału Konstytucyjnego.

Pani Edwina powinna być przygotowana na otrzymanie odmowy przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego przy składaniu wniosku w urzędzie gminy. Jednak od decyzji odmownej będzie jej przysługiwała droga odwoławcza, z której powinna skorzystać i w przewidzianym terminie złożyć odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO), powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego. 

W odwołaniu do SKO, pani Edwina może dodatkowo powołać się na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 czerwca 2017 roku, I SA/Wa 592/17, wskazujący, że wydawanie orzeczeń przez organy administracji w oparciu o art. 17 ust. 1b ustawy z 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP tego przepisu w określonym w nim zakresie, nie znajduje uzasadnienia.

W odwołaniu należy wskazać, że w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, kryterium momentu powstania niepełnosprawności, jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, jest niezgodne z Konstytucją. Wobec tego, w odniesieniu do tych osób, oceny spełnienia przesłanek niezbędnych dla przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, należy dokonywać z pominięciem tego kryterium.

W świetle przytoczonego wyżej orzecznictwa, pani Edwina, jeśli uzyska świadczenie pielęgnacyjne, będzie podlegała obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, o ile nie posiada innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego.

Razem ze świadczeniem pielęgnacyjnym odprowadzana będzie również składka emerytalno-rentowa, która w przyszłości umożliwi pani Edwinie otrzymanie emerytury. Składka jest opłacana przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego), odpowiednio 20-letniego w przypadku kobiet  i 25-letniego w przypadku mężczyzn, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. Podstawę wymiaru składki stanowi kwota pobieranego świadczenia.

Pani Edwina może złożyć wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego za pomocą Ośrodka Pomocy Społecznej lub bezpośrednio do władz gminy/dzielnicy. 

Jeśli pani Edwina będzie potrzebowała pomocy przy sporządzeniu wniosku o przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego, może zgłosić się do doradcy nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w swojej miejscowości. Doradca może jej również pomóc w sformułowaniu odwołania od decyzji odmownej.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych
Ustawa z dnia 4 kwietnia 2014 roku o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów 
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 Kodeks postępowania administracyjnego
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 (sygn. akt K38/13)
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 czerwca 2017 (I SA/Wa 592/17)
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 czerwca 2017 (OSK 2920/16).

Autor: Beata Klimkiewicz