Autor: sawaszeliga

Kurator sądowy – rola i zadania

22 Maj 2023

Do Punktu Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego zgłosiła się pani Małgorzata, której syn wszedł w konflikt z prawem, miał sprawę w sądzie i sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary na okres próby oraz wyznaczył dla syna kuratora. Pani kuratorka już dwa razy przyszła do nich do mieszkania, a jak syn poszedł do niej na dyżur do sądu, to zrobiła mu badanie testem narkotykowym. Pani Małgorzata chciałaby się dowiedzieć, czy kuratorka może ich nachodzić w domu i czy może testować syna. 

Kodeks karny w art. 115 § 13 pkt 3 wskazuje, że kurator sądowy jest to funkcjonariusz publiczny powołany do realizacji zadań określonych w ustawie. Katalog obowiązków jest bardzo obszerny, a konkretne zadania wynikają z faktu dla kogo i w jakiej sprawie kurator został ustanowiony. Zasady organizacji służby kuratorskiej i wykonywania obowiązków przez kuratorów sądowych oraz status kuratorów sądowych określa odrębna ustawa o kuratorach sądowych.

Kuratorów sądowych dzieli się na:

  1. kuratorów dla osób dorosłych, wobec których orzeczenie wydał sąd karny,
  2. kuratorów rodzinnych wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich.

Ponadto kuratorów sądowych dzieli się na zawodowych i społecznych (ostatni wykonują zadania wynikające z orzeczeń sądowych społecznie). 

Kuratorzy realizują związane z wykonywaniem orzeczeń sądu zadania o charakterze: wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym, kontrolnym. Zadania w wymienionych obszarach realizowane są zarówno w miejscu zamieszkania osób, których dotyczy postępowanie, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek pobytu tych osób (np. w zakładach karnych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych i leczniczo-rehabilitacyjnych), ich miejscach pracy oraz na terenie sądów, gdzie kuratorzy pełnią dyżury.

Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:

  • odwiedzania w godzinach od 7:00 do 22:00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
  • żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
  • żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,
  • przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
  • żądania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

Powyższe uprawnienia przysługują również kuratorowi społecznemu w związku z wykonywaniem przez niego czynności zleconych przez sąd lub kuratora zawodowego.

Kuratorzy sądowi dla dorosłych przede wszystkim sprawują dozory wobec osób poddanych okresowej próbie w związku z zastosowaniem:

  • warunkowego umorzenia postępowania karnego,
  • warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
  • warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności

oraz przeprowadzają, na zarządzenie sądu lub innego uprawnionego organu, wywiady środowiskowe, zarówno na etapie postępowania karnego wykonawczego (art. 14 § 1 k.k.w.), jak i postępowania karnego procesowego (art. 214 § 1 k.p.k.).

Sądowi kuratorzy zawodowi realizują poniżej wymienione zadania:

  1. kontrolują i organizują wykonanie kary ograniczenia wolności  oraz pracy społecznie użytecznej, orzeczonej w zamian za karę grzywny,
  2. kontrolują w okresie próby wykonanie nałożonych na skazanych lub sprawców czynów karalnych tzw. obowiązków probacyjnych, czyli tych związanych z poddaniem próbie, a określonych w art. 72 Kodeksu karnego, jak i zachowanie tych osób,
  3. nadzorują wykonanie środka karnego, określonego w art. 41a k.k. (zakazy i nakazy dotyczące przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, albo kontaktowania się z określonymi osobami),
  4. udzielają pomocy w ramach Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej osobom zwolnionym z zakładów karnych i aresztów śledczych  i ich rodzinom oraz rodzinom osób pozbawionych wolności,
  5. wykonują czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (SDE).

Ponadto, stosownie do art. 173a § 1 k.k.w., sądowy kurator zawodowy może zobowiązać skazanego lub sprawcę oddanego pod dozór lub zobowiązanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych do poddania się badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, a także badania takie przeprowadzić. 

Na mocy art. 174 k.k.w. do zakresu działania sądowego kuratora społecznego (automatycznie też zawodowego) należy w szczególności:

  • odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych, oraz kontaktowanie się z ich rodziną,
  • żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono obowiązki,
  • współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy postępowanie wykonawcze,
  • współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia,
  • przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd,
  • przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji,
  • podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających,
  • udzielanie skazanym innej stosownej pomocy.

Z dniem 26 marca 2013 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych, które określa szczegółowy sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych. 

Kuratorzy sądowi działają przy sądach rejonowych. Natomiast kurator okręgowy, do którego zadań należy m.in. wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu, koordynowanie działalności kuratorów sądowych na terenie swego działania, czy też kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych – działa przy sądzie okręgowym.

Doradca wyjaśnił pani Małgorzacie, że kurator ma prawo zobowiązać osobę, nad którą pełni dozór, do powstrzymania się od korzystania z używek (alkoholu, środków odurzających). Ma również prawo, w sytuacji podejrzenia o złamanie tego zobowiązania, do poddania dozorowanej osoby badaniom na obecność tych substancji w organizmie. Ma także wgląd w dokumenty sądowe oraz informacje na temat podopiecznego będące w posiadaniu policji i wszelkich innych instytucji lub organizacji, z którymi podopieczny miał kontakt. Kurator ma bardzo zróżnicowane godziny pracy. Często zdarza się, że musi zrobić wywiad środowiskowy o wczesnej godzinie porannej bądź późnym wieczorem. Zgodnie z artykułem 9 pkt. 1 ustawy o kuratorach sądowych wykonujących swoje obowiązki, ma on prawo odwiedzać rodzinę, którą nadzoruje siedem dni w tygodniu między godziną 7:00 a 22:00 w miejscu ich zamieszkania. Ze względu na zadaniowy charakter pracy, kurator sam decyduje o czasie, w którym ją wykonuje. W przepisach nie ma określonej liczby odwiedzin. Wskazywana jest z reguły przez sąd zatrudniający kuratora dolna granica liczby odwiedzin 1 raz w miesiącu, zaś górnej granicy brak. 

Podstawa prawna:
Ustawa o kuratorach sądowych z dnia  27 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2020 r. poz .167),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2016 r. w sprawie sposobu i trybu wykonywania czynności przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 969),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu przeprowadzania badań na obecność alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie skazanego lub sprawcy oddanego pod dozór lub zobowiązanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych, ich dokumentowania oraz weryfikacji (Dz. U. z 2012 r. poz. 104)

Autorka: Maryla Sawa-Szeliga

Sądowe orzeczenie obowiązku naprawienia szkody

20 marca 2023

Syn pani Katarzyny został skazany za uszkodzenie ciała na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz zapłatę nawiązki dla osoby pokrzywdzonej. Syn twierdzi, że został sprowokowany, więc uważa, że pokrzywdzonemu nie należą się żadne pieniądze. W związku z tym, że w okresie, kiedy był tymczasowo aresztowany stracił pracę i na razie nie znalazł zatrudnienia, to nawet nie ma z czego zapłacić. Syn pani Katarzyny twierdzi, że skoro w wyroku nie został wskazany termin zapłaty, to nie ma pośpiechu i najwyżej będzie go ścigał komornik. Pani Katarzyna martwi się. Słyszała też, że pokrzywdzony, niezależnie od orzeczenia wydanego przez sąd karny, może jeszcze złożyć pozew o odszkodowanie do sądu cywilnego. Chciałaby wiedzieć czy jest to możliwe i jakie są faktyczne konsekwencje uchylania się przez syna od obowiązku zapłaty pokrzywdzonemu kwoty orzeczonej przez sąd. 

Przez lata funkcjonowało powszechne przeświadczenie dotyczące roli poszczególnych gałęzi prawa, w sytuacji naruszenia dóbr innej osoby. Prawo karne kojarzono z wymierzeniem kary, zaś prawo cywilne utożsamiano z możliwością dochodzenia roszczeń finansowych. Obecnie podział ten nie jest tak oczywisty, ponieważ prawo karne pełni obok funkcji represyjnej – wynikającej z wymierzenia sprawiedliwości – również funkcję kompensacyjną. kompensacyjną. W ten sposób, w postępowaniu karnym pokrzywdzony może zaspokoić zarówno swoje poczucie sprawiedliwości, jak i interesy majątkowe. Służy temu przede wszystkim instytucja obowiązku naprawienia szkody (art. 46 k.k.), będąca jednym ze środków kompensacyjnych, orzekanych wobec sprawcy w wyroku skazującym.

W razie skazania, sąd dysponuje określonymi formami przyznania pokrzywdzonemu rekompensaty finansowej.  Rekompensata może przybrać formę:

  1. odszkodowania, czyli naprawienia szkody w całości albo w części,
  2. zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
  3. wypłaty nawiązki w przypadku, kiedy orzeczenie obowiązku naprawienia szkody jest znacznie utrudnione.

Sąd z własnej inicjatywy może orzekać o rekompensacie. Natomiast w przypadku złożenia takiego wniosku przez pokrzywdzonego lub inną osobę uprawnioną,  sąd jest zobligowany orzec środki kompensacyjne. 

Naprawienie szkody stanowi jedną z podstawowych sankcji prawa cywilnego więc sąd, wydając orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody, stosuje przepisy prawa cywilnego. Na uwagę zasługuje fakt, że  orzeczenie przez sąd odszkodowania,  zadośćuczynienia,  albo nawiązki w postępowaniu karnym, nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego, już po zakończeniu procesu karnego. Mając wyrok skazujący, przesądzający winę sprawcy, w procesie cywilnym poszkodowany skupia się jedynie na wykazaniu wysokości roszczenia. Natomiast samo toczące się postępowanie cywilne uniemożliwia uzyskanie kompensaty na drodze karnej. 

Zakres obowiązku naprawienia szkody – zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 46 k.k. – wyznaczany będzie w pierwszej kolejności przez przepisy prawa cywilnego. Przepisy Kodeksu cywilnego znajdą tym samym zastosowanie przy ustalaniu wielkości szkody majątkowej lub doznanej krzywdy, co wymagać będzie uwzględnienia także stopnia przyczynienia się pokrzywdzonego do jej powstania.  Art. 444 § 1 k.c. stanowi, że w razie uszkodzenia ciała, albo wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego koszty (np. leczenie, rehabilitacja). W kontekście tym pamiętać trzeba, że jeśli wyliczenie odpowiedniej kwoty obowiązku naprawienia szkody będzie  problematyczne, sąd może poprzestać na orzeczeniu nawiązki na rzecz pokrzywdzonego. 

To, w jakim terminie sprawca powinien wykonać obowiązek naprawienia szkody, powinno wynikać z wyroku skazującego. Może być to przykładowo termin 1 roku od uprawomocnienia się orzeczenia. Jeżeli jednak termin w wyroku nie został oznaczony przyjąć należy, że środek kompensacyjny staje się wymagalny po uprawomocnieniu się orzeczenia. Jak wynika z wyroków sądowych, sądy przychylają się do uzgodnień poczynionych między stronami, na przykład w drodze mediacji, odnośnie rozłożenia spłaty roszczenia na raty. W ten sposób sąd respektuje prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, dlatego też porozumienie między stronami może mieć istotne znaczenie w procesie karnym.

Natomiast niewykonanie obowiązku naprawienia szkody może rodzić różne konsekwencje, które zależeć będą przede wszystkim od tego, czy obowiązek został  orzeczony jako środek kompensacyjny na podstawie art. 46 k.k., czy też jako środek probacyjny związany z zastosowaniem instytucji warunkowego umorzenia postępowania,  czy warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności (art. 67 § 3 k.k. lub art. 72 § 2 k.k.) 

W przypadku, kiedy środek kompensacyjny orzeczono na mocy art. 46 k.k., niewykonanie obowiązku naprawienia szkody może wiązać się z postępowaniem egzekucyjnym, bowiem obowiązek naprawienia szkody orzeczony w wyroku karnym, podlega egzekucji podobnie, jak należności zasądzone w procesie cywilnym. Sprawca musi się tym samym liczyć z dodatkowymi kosztami. Pamiętać zarazem należy, że do czasu wykonania środka kompensacyjnego nie nastąpi zatarcie skazania (art. 107 § 6 k.k.).

Jeżeli natomiast obowiązek naprawienia szkody stanowi obowiązek nałożony na sprawcę w okresie próby, zaniechanie jego wykonania może skutkować:

  1. podjęciem postępowania karnego (jeżeli postępowanie warunkowo umorzono),
  2. zarządzeniem wykonania kary (przy warunkowym zawieszeniu jej wykonania).

Jak wynika z art. 75 § 2 k.k., sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności […] jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku. Zarządzenie wykonania kary orzekane jest przede wszystkim w sytuacji, kiedy niewykonanie obowiązku naprawienia szkody ma charakter celowego uchylania się od tego obowiązku, czyli kiedy pomimo obiektywnej możliwości skazany obowiązku nie wykonuje ze złej woli. Niezależnie od zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, sprawcy grozi również postępowanie egzekucyjne.

Możliwość dochodzenia kompensaty bezpośrednio w postępowaniu karnym jest znacznym ułatwieniem dla osób pokrzywdzonych. Niewątpliwym walorem obowiązku naprawienia szkody jest zarazem to, że postępowanie karne – odmiennie od postępowania cywilnego – nie wiąże się dla niego z żadną opłatą sądową. 

Doradca wyjaśnił pani Katarzynie, że jeżeli obowiązek zapłaty nawiązki został nałożony na syna, z jednoczesnym orzeczeniem zawieszenia wykonania kary na okres próby, zaniechanie wykonania tego obowiązku może skutkować wydaniem przez sąd zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności. Dlatego też syn pani Katarzyny nie powinien lekceważyć sobie nakazu sądu w tym zakresie. W sytuacji, kiedy w wyroku nie jest wprost wskazany termin wykonania obowiązku przyjmuje się, że powinien on być zrealizowany niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku. Z uwagi na fakt utraty pracy, syn pani Katarzyny może zwrócić się do sądu o odroczenie terminu płatności. Nie ma jednak gwarancji, że uniknie negatywnych konsekwencji takiego zaniechania. Może, a nawet powinien, zwrócić się również do pokrzywdzonego o wyrażenie zgody na zapłatę należności w ratach. W tym zakresie pomocna może być mediacja. Doradca poinformował panią Katarzynę o możliwości nieodpłatnej mediacji w ramach NPO (Nieodpłatne Poradnictwo Obywatelskie). Syn pani Katarzyny powinien przede wszystkim  jak najszybciej podjąć pracę, aby uzyskać środki na spłatę swoich zobowiązań. Odnosząc się do możliwości dalszego dochodzenia odszkodowania na drodze procesu cywilnego pani Katarzyna wie już, że gdyby kwota uzyskana w postępowaniu karnym nie pokrywała całości roszczenia, pokrzywdzony może dochodzić jej wyrównania w postępowaniu cywilnym. Niezależnie od grożących synowi konsekwencji karnych, brak zapłaty należności daje możliwość uruchomienia egzekucji prowadzonej przez komornika sądowego. 

Podstawa prawna:
Kodeks karny
Kodeks cywilny

Autorka: Maryla Sawa – Szeliga