kulikowskaa

Rozdzielność majątkowa. Co warto wiedzieć przed podjęciem decyzji?

29 Maj 2023

Pan Konrad żyje w związku małżeńskim od 10 lat. Mimo, że jego dotychczasowa relacja z żoną układała się dobrze, w ostatnim czasie zaczęły pojawiać się coraz częstsze spory związane z finansami. Pan Konrad czuje, że nie może w swobodny sposób zarządzać swoimi pieniędzmi, bowiem pieczę nad całym budżetem rodziny sprawuje jego żona. W małżeństwie zaczęły pojawiać się napięcia, a dyskusje na temat pieniędzy prowadzą do awantur. Pan Konrad czuje, że wprowadzenie rozdzielności majątkowej dałoby mu większą kontrolę nad swoim majątkiem i ochroniłoby go przed ryzykiem związanym ze sposobem zarządzania finansami przez jego żonę. Nie jest jednak pewien, czy jest to aby najlepsze i bezpieczne rozwiązanie dla niego samego oraz jak taka decyzja wpłynęłaby na relację między nim a żoną. Pan Konrad chciałby poznać korzyści, wady i konsekwencje wprowadzenia rozdzielności majątkowej.

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa. Nie jest to jednak rozwiązanie przymusowe. Małżonkowie mogą bowiem przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową.

Rozdzielność majątkowa w małżeństwie może zostać ustanowiona dobrowolną umową małżonków zawartą przed notariuszem lub przymusowym orzeczeniem sądu. Istnieją też sytuacje, w których rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa (w przypadku orzeczenia separacji; kiedy jeden z współmałżonków został ubezwłasnowolniony lub ogłoszona została jego upadłość).

To, czy w przypadku danego małżeństwa rozdzielność majątkowa będzie korzystnym rozwiązaniem, zależy od indywidualnych uwarunkowań i potrzeb każdej ze stron.

Małżonkowie najczęściej decydują się na ustanowienie rozdzielności majątkowej, by chronić swój majątek osobisty. W takim ustroju każdy małżonek posiada odrębny majątek, którym może dowolnie rozporządzać i ponosi indywidualną odpowiedzialność za swoje długi i zobowiązania finansowe. Małżonkowie nie muszą obawiać się, że ich majątek osobisty zostanie zagrożony przez zobowiązania drugiego małżonka.

Rozdzielność majątkowa pozwala również małżonkom zachować niezależność finansową i kontrolę nad swoimi finansami. Każdy małżonek może swobodnie zarządzać swoim majątkiem i samodzielnie podejmować decyzje w przedmiocie inwestycji czy zobowiązań finansowych. Może podejmować ryzyko i oszczędzać według własnych upodobań i potrzeb.

Rozdzielność majątkowa daje nam jasność co do składników wchodzących w skład majątku małżonków. Każdy z małżonków posiada majątek osobisty, rzeczy nabywane w trakcie małżeństwa wchodzą do majątku osobistego. W przypadku rozwodu pozwala to uniknąć czasochłonnego podziału majątku.

Wreszcie, małżonkowie, wprowadzając rozdzielność majątkową zapewniają sobie bezpieczeństwo w postaci ochrony przed stratami, co jest szczególnie istotne, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. W takim przypadku zawsze istnieje ryzyko zaciągnięcia długów, a w rezultacie bankructwa czy upadłości.

Rozdzielność majątkowa ma też swoje wady. Te wprost odczuwalne to brak możliwości wspólnego rozliczania podatku dochodowego małżonków oraz utrudniona możliwość uzyskania kredytów i pożyczek.

Ważnym aspektem jest również brak wspólnej odpowiedzialności małżonków, których nie łączy wspólnota majątkowa.

Sytuacja ta może prowadzić do sporów w kontekście zwykłego, codziennego życia i zaspokajania bieżących potrzeb rodziny, jeżeli jeden z małżonków będzie przeznaczał na to niewspółmiernie więcej swoich pieniędzy.

Rozdzielność majątkowa może również utrudnić finansowe wsparcie między małżonkami w razie potrzeby. Będzie to szczególnie odczuwalne, gdy jeden z małżonków zarabia znacznie mniej od drugiego.

Małżonkowie rozważający ustanowienie rozdzielności majątkowej powinni wiedzieć, że nie ma ona żadnego wpływu na kwestię dziedziczenia. Rozdzielność majątkowa nie powoduje zmian w zasadach ustawowego i testamentowego nabywania spadku. Małżonek dziedziczy więc majątek współmałżonka, do którego nie miał żadnych roszczeń za jego życia.

Warto również zaznaczyć, że małżonkowie w każdej chwili mają możliwość powrotu do wspólnoty majątkowej. W tym celu muszą spisać kolejną umowę w formie aktu notarialnego.

Decyzja o ustanowieniu rozdzielności majątkowej może być trudna i wymaga wielu rozważań. Dodatkowo, może pogłębiać konflikt w małżeństwie, w którym dochodziło już do napięć na tle zarządzania wspólnym majątkiem.

Pan Konrad powinien otwarcie porozmawiać z żoną o swoich obawach, wątpliwościach i potrzebach. Konsultacja z doradcą obywatelskim może pomóc w zrozumieniu konsekwencji prawnych i znalezieniu najlepszego i satysfakcjonującego rozwiązania dla małżeństwa. Dodatkowo, w celu zaadresowania coraz częściej pojawiających się napięć w małżeństwie, warto skorzystać z instytucji mediacji, która może pomóc usprawnić komunikację oraz wzmocnić wzajemne zrozumienie między małżonkami.

Podstawa prawna:
Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Autorka: Anna Kulikowska

W jakiej sytuacji można utracić przyznaną pomoc społeczną?

27 czerwca 2022

Do Punktu NPO zgłosiła się Pani Katarzyna, wobec której uchylono decyzję o przyznaniu świadczeń z pomocy społecznej. Pani Katarzyna spełnia kryteria formalne otrzymania pomocy społecznej, w tym kryterium dochodowe, decyzja ta była więc dla niej sporym zaskoczeniem. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał na fakt, iż Pani Katarzyna posiada własne zasoby finansowe – środki otrzymane ze sprzedaży odziedziczonej po matce nieruchomości – które umożliwiają jej zabezpieczenie niezbędnych potrzeb bytowych.

Warunki przyznania pomocy społecznej

Pomoc społeczna, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, ma na celu „umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”. Prawo do pomocy społecznej przysługuje obywatelom polskim i cudzoziemcom, mającym miejsce zamieszkania i przebywającym w Polsce oraz spełniającym tzw. kryterium dochodowe. Z pomocy społecznej może skorzystać osoba samotnie gospodarująca, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł oraz osoba w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza 600 zł. Osoba lub rodzina musi też pozostawać w trudnej sytuacji życiowej wskazanej w ustawie (np. ubóstwo, bezrobocie czy niepełnosprawność).

Zasada pomocniczości

Analizując sytuację przedstawioną przez Panią Katarzynę, należy podkreślić, że pomoc społeczna kieruje się zasadą pomocniczości. Zgodnie z tą zasadą przyznanie pomocy społecznej może mieć miejsce tylko wtedy, kiedy osoba nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb i przezwyciężyć trudnych sytuacji życiowych, wykorzystując własne środki, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna uruchamiana jest dopiero wtedy, gdy osoba lub rodzina znajdzie się w sytuacji kryzysowej i nie potrafi jej samodzielnie przezwyciężyć.

Dlatego też zdarzają się sytuacje, w których pomimo spełnienia formalnych przesłanek – tak jak w przypadku pani Katarzyny – nie otrzymamy pomocy społecznej, przyznana nam pomoc społeczna zostanie ograniczona lub zostaniemy jej pozbawieni.

W jakiej sytuacji – pomimo spełniania przesłanek formalnych – nie będzie nam przysługiwała pomoc społeczna? Kiedy przyznana pomoc społeczna może zostać ograniczona, wstrzymana lub odebrana?

Kluczowe znaczenie dla oceny zasadności pobierania świadczeń z pomocy społecznej ma postawa osoby, która się o nią ubiega.

Marnotrawstwo świadczeń lub zasobów własnych oraz brak współdziałania

Ustawa o pomocy społecznej wprost wskazuje na marnotrawienie przyznanych świadczeń, ich celowe niszczenie lub korzystanie w sposób niezgodny z przeznaczeniem, a także marnotrawienie własnych zasobów finansowych; jak również brak współdziałania.

Jeśli zatem osoba, która spełnia formalne warunki otrzymania pomocy społecznej, wydaje przyznane środki w sposób nierozsądny, przeznacza je na zakup rzeczy, których nie można uznać za niezbędne (np. używki), celowo psuje przyznane w ramach świadczeń niepieniężnych rzeczy lub doprowadza do utraty ich wartości, musi liczyć się z tym, że przyznaną pomoc może utracić.

Takie same konsekwencje może rodzić brak współpracy pomiędzy osobą lub rodziną a pracownikiem socjalnym, w tym odmowa zawarcia kontraktu socjalnego lub niedotrzymanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, udziału w szkoleniu, w innych formach aktywizacji zawodowej i działaniach integracji społecznej oraz nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego. Osoba nie współdziała z organami pomocy społecznej jeśli nie chce podjąć pracy ze względu na zbyt niskie w jej ocenie oferowane wynagrodzenie lub stanowisko, które nie odpowiada jej kwalifikacjom, nie udziela informacji, czy uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.

W takiej sytuacji jednak, organ – odmawiając przyznania świadczenia lub ograniczając jego rozmiar – jest zobowiązany wziąć pod uwagę sytuację osób będących na utrzymaniu osoby ubiegającej się o świadczenie lub korzystającej ze świadczeń.

Dysproporcja dochodowo-majątkowa

Kolejnym powodem który pozwala ograniczyć, odmówić lub wstrzymać świadczenia, są różnice między wykazanym dochodem a sytuacją majątkową osoby lub rodziny.

Z takim właśnie przypadkiem mamy do czynienia w sytuacji opisanej przez Panią Katarzynę. Mimo braku dochodów, Pani Katarzyna może przezwyciężyć trudną sytuację życiową poprzez wykorzystanie własnych zasobów finansowych – środków otrzymanych ze sprzedaży odziedziczonej nieruchomości.

Ocena takiej „dysproporcji” jest zazwyczaj trudna do udokumentowania. Należy bowiem wykazać, że osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje niezbędne potrzeby, pomimo spełnienia formalnych wymogów do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej.

Możliwość zbadania sytuacji finansowej osoby pobierającej lub ubiegającej się o świadczenia daje przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Na zamożność osoby, która wyłącza ją z ochrony instytucji pomocy społecznej, wskazuje zwykle tryb życia jaki prowadzi, posiadane nieruchomości, samochody, luksusowe ubrania czy przedmioty.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej nie przysługuje również osobie odbywającej karę pozbawienia wolności oraz tymczasowo aresztowanej. Wyjątkiem są osoby odbywające karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Wobec osoby tymczasowo aresztowanej przyznane prawo do świadczeń z pomocy społecznej ulega zawieszeniu.

Warto podkreślić – niezależnie od wskazanych wyżej okoliczności – że sam fakt niewyrażenia zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego czy odmowa złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym może prowadzić do odmowy przyznania lub utraty świadczenia.

Dodatkowo, zmiana prawa czy sytuacji dochodowej i osobistej osoby i jej rodziny może pociągać za sobą konieczność ponownej oceny spełnienia przesłanek uprawniających do skorzystania z pomoc społecznej.

Podstawa prawna: 
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. 
poz. 2268, 2270)

Autor: Anna Kulikowska

W jaki sposób Ośrodek Pomocy Społecznej oblicza dochód w rodzinie?

17 stycznia 2022

Pan Krzysztof znalazł się w trudnej sytuacji życiowej. W ostatnich miesiącach podupadł na zdrowiu. Utrzymuje się ze skromnej pensji, mieszka wraz z żoną w wynajmowanym mieszkaniu. Żona pana Krzysztofa pracuje dorywczo, ale zarobione pieniądze wydaje tylko na swoje potrzeby i nie dokłada się do kosztów utrzymania. Między małżonkami wciąż dochodzi do kłótni. Kilka miesięcy temu między panem Krzysztofem a jego żoną sąd ustanowił rozdzielność majątkową. Pan Krzysztof jest zobowiązany do płacenia alimentów na córkę z poprzedniego małżeństwa, co sprawia, że z pensji zostaje mu niewiele na utrzymanie. Ostatnio zaciągnął pożyczkę, która pomaga mu związać koniec z końcem. Pan Krzysztof starał się uzyskać świadczenia z pomocy społecznej. Usłyszał jednak, że dochód rodziny w przeliczeniu na jedną osobę przekracza kryterium dochodowe, które uprawnia do uzyskania pomocy. Pan Krzysztof zastanawia się, jak to możliwe, skoro utrzymuje się sam, a słyszał, że alimenty płacone na rzecz innych osób są odliczane od dochodu i kwota, która pozostaje mu na życie z potrąceń z pensji to tylko 700 zł?

Kto jest uprawniony do korzystania z pomocy społecznej?

Aby uzyskać prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej należy spełnić tzw. kryterium dochodowe. Od 1 stycznia 2022 r. z pomocy społecznej może skorzystać osoba samotnie gospodarująca, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł oraz osoba w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza 600 zł.

Osoba lub rodzina musi też pozostawać w trudnej sytuacji życiowej wskazanej w ustawie (np. ubóstwo, bezrobocie czy niepełnosprawność).

Czym jest dochód przy ubieganiu się o świadczenie z pomocy społecznej?

Ustawa o pomocy społecznej zawiera własną definicję dochodu. Zgodnie z nią za dochód traktuje się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, pomniejszoną o podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenie społeczne oraz alimenty płacone na rzecz innych osób.

Warto dodać, że jeśli osoba w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej osiągnęła dochód jednorazowy przekraczający pięciokrotnie kwoty kryterium dochodowego wskazanego w ustawie, kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, poczynając od miesiąca, w którym dochód został wypłacony. W przypadku uzyskania jednorazowo dochodu należnego za dany okres, kwotę tak uzyskanego dochodu uwzględnia się w dochodzie osoby lub rodziny przez okres, za który uzyskano ten dochód.

Jednocześnie ustawa wylicza wprost składniki, których do dochodu się nie wlicza. Są to między innymi: jednorazowe pieniężne świadczenie socjalne, zasiłek celowy, pomoc materialna mająca charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawana na podstawie przepisów o systemie oświaty, wartość świadczenia w naturze, świadczenie z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych czy świadczenie wychowawcze 500+.

Należy podkreślić, że jest to tzw. katalog zamknięty zarówno obciążeń pomniejszających dochód oraz przychodów odliczanych od dochodu. Zatem żadnego dodatkowego obciążenia nie będzie można odliczyć od dochodu, a każdy składnik przychodu, który nie został wymieniony w ustawie, będzie stanowił dochód w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej np. uzyskany dodatek mieszkaniowy czy zasiłek pielęgnacyjny.

W przypadku pana Krzysztofa rzeczywiście dochód należy pomniejszyć o kwotę alimentów, którą co miesiąc płaci na rzecz córki. Do jego dochodu będzie natomiast wliczała się pożyczka, którą uzyskał. Ustawa o pomocy społecznej nie przewiduje bowiem, że kwota pożyczki nie podlega zaliczeniu do dochodu bądź, że kwota ta podlega odliczeniu od dochodu. Pomoc społeczna przysługuje osobie, która znalazła się w trudnej sytuacji materialnej i w momencie ubiegania się o pomoc społeczną nie dysponuje środkami finansowymi w wysokości określonej w kryterium dochodowym. Pożyczka jest przychodem, który w danym momencie stanowi źródło utrzymania pana Krzysztofa.

Dodatkowo, w opisanej sytuacji, organ najpewniej uzna, że pan Krzysztofa tworzy gospodarstwo domowe ze swoją żoną, w związku z tym zastosuje kryterium dochodowe dla osoby w rodzinie.

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej rodzinę tworzą osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Za osobę samotną ustawodawca uznaje natomiast osobę samotnie gospodarującą, niepozostającą w związku małżeńskim i nieposiadającą wstępnych ani zstępnych, a za osobę samotnie gospodarującą – osobę prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe.

Pan Krzysztof i jego żona są rodziną zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Nie ma tutaj znaczenia istnienie ustroju rozdzielności majątkowej między nimi. Ustrój rozdzielności majątkowej oznacza tylko, że każdy z małżonków ma pełną swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem, nadal jednak są zobowiązani przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Co więcej, w sytuacji tej znaczenia nie miałoby nawet orzeczenie rozwodu, bowiem o tym czy dana osoba jest osobą samotnie gospodarującą, czy też osobą pozostającą w rodzinie nie decyduje jej stan cywilny, ale stan faktyczny dotyczący sposobu funkcjonowania osoby w gospodarstwie domowym.

Pan Krzysztof może jednak dowieść, że pomimo wspólnego zamieszkania z żoną, małżonkowie nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Orzecznictwo sądów pokazuje, że dowodem na to może być np. np. długotrwały i oczywisty konflikt między małżonkami albo zupełnie niezależne funkcjonowanie we wspólnym mieszkaniu i brak wspólnie wykonywanych czynności życia codziennego.

Ustalenia te będą podlegały ocenie w trakcie rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r.
poz. 2268, 2270)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r., poz. 1296).

Autorka: Anna Kulikowska