Porady Obywatelskie

Pan Krzysztof zawarł z firmą telekomunikacyjną (Firma A) umowę świadczenia usług telekomunikacyjnych (abonament telefoniczny i Internet) na dwa lata. Po upływie roku w domu Pana Krzysztofa pojawił się przedstawiciel innej firmy (Firma B), z propozycją lepszych warunków świadczenia takiej samej usługi. Zapewnił Pana Krzysztofa, że firma, którą reprezentuje (Firma B) zajmie się wszystkimi formalnościami, także rozwiązaniem umowy wiążącej Pana Krzysztofa z Firmą A. Pan Krzysztof zgodził się, jako że nowo zaproponowane warunki wydały mu się atrakcyjne i podpisał umowę. Po pewnym czasie z Panem Krzysztofem skontaktował się pierwotny dostarczyciel usługi (Firma A), z wezwaniem do zapłaty kary umownej, wynikającej z przedterminowego wypowiedzenia zawartej z nią umowy. Czy Firma A ma prawo wymagać od Pana Krzysztofa takiej opłaty?

Tak, ponieważ Pan Krzysztof, za pośrednictwem Firmy B dokonał przedterminowego rozwiązania  umowy świadczenia usług telekomunikacyjnych zawartej z Firmą A. Zgodnie z zapisem zamieszczonym w podpisanej przez pana Krzysztofa umowie, powoduje to powstanie szkody po stronie pierwotnego usługodawcy, czyli Firmy A.

Kara umowna jest instytucją opisaną w kodeksie cywilnym (art. 483 kc). Jest specjalnym zapisem nakładającym na stronę, która nie wywiąże się z umowy lub wykona jej postanowienia w sposób nieprawidłowy, obowiązek zapłaty na rzecz drugiej strony wskazanej sumy. 

Kara umowna pełni różne funkcje. Przede wszystkim jest to funkcja odszkodowawcza, ale kara umowna pełni również funkcję prewencyjno – represyjną, ponieważ ma motywować do wywiązania się z umowy czyli spełnienia świadczenia. 

Co istotne, kary umowne stosuje się jedynie w przypadku zobowiązań niepieniężnych, na przykład za niewykonanie lub nienależyte wykonanie dzieła przez wykonawcę – niewykonanie remontu lub przekroczenie terminu jego wykonania, a także, tak jak w przypadku Pana Krzysztofa, za wcześniejsze rozwiązanie umowy.

Natomiast, gdy zalegamy z płatnościami, na przykład nie spłacamy w terminie rat pożyczki, wówczas pożyczkodawca będzie domagał się od nas odsetek za zwłokę, a nie kary umownej.

Wysokość kary umownej zależy od ustaleń samych stron zawierających umowę i od sposobu, w jaki w umowie regulują tę kwestię, a nie od rozmiaru poniesionej szkody. 

Interesujący, w omawianym zagadnieniu jest przypadek umów o dostawę energii elektrycznej. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. (IV CSK 579/17), firma energetyczna nie ma prawa do kary umownej za zerwanie umowy na dostawę prądu. W takim przypadku jedyną sankcją za doprowadzenie do wcześniejszego rozwiązania umowy na dostawy prądu jest zapłata za energię, którą dostarczano by do końca umowy.

Na wysokość kary umownej może mieć wpływ także to, w jakiej części wywiązaliśmy się
z umowy. Jeżeli Pan Krzysztof w dużym stopniu wywiązałby się z umowy, czyli znaczna część zobowiązania zostałaby wypełniona we wskazanym w umowie terminie, a sama zwłoka byłaby niewielka,  wówczas Pan Krzysztof mógłby domagać się od Firmy A obniżenia wysokości kary. 

Wysokość kary umownej może być określana kwotowo lub procentowo (jako procent wartości całego świadczenia, które nie zostało spełnione w terminie) lub w sposób, który łączy obie metody. 

Należy jednak podkreślić, że jeżeli kara umowna została określona jako, na przykład 10 razy wyższa od świadczenia głównego, to taką karę należy potraktować jako rażąco wysoką.
Z orzecznictwa wynika, że wysokość ustalonej przez strony kary umownej nie powinna prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela.

Czy kara umowna się przedawnia? Określenie terminu przedawnienia kary umownej zależy od tego, jakiego rodzaju świadczenia dotyczy umowa i z kim została zawarta. Na przykład: roszczenia wynikające ze świadczeń okresowych (np. najem) przedawniają się w terminie 3 lat od daty ich wymagalności, zatem z takim terminem przedawnią się także dotyczące ich kary umowne.
W przypadku Pana Krzysztofa, zgodnie z art. 118 k.c., termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe (umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych, którą podpisał jest świadczeniem okresowym) wynosi 3 lata. Bieg terminu przedawnienia w przypadku Pana Krzysztofa rozpoczyna się z dniem terminu płatności faktury za dany miesiąc, ale w przypadku kary umownej rozpoczyna się z dniem przedterminowego rozwiązania umowy.

W przypadkach zawierania umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych bardzo często mamy do czynienia z przypadkiem, gdy zawarcie umowy związane było z ulgą przyznaną abonentowi. Gdy dojdzie do jednostronnego rozwiązania umowy przed terminem, dostawcy przysługuje roszczenie o zapłatę. Dostawca nie może żądać jednak więcej, niż wynosi wartość ulgi  pomniejszonej o czas wywiązywania się z umowy (art. 57 ust. 6 prawa telekomunikacyjnego). Kwota zwrotu zależy zatem od tego ile czasu pozostało do zakończenia umowy. 

 
Przykład postanowienia umownego o karze umownej:

„Jednostronne rozwiązanie umowy świadczenia usług telekomunikacyjnych przed upływem czasu w niej oznaczonego dokonana przez abonenta lub operatora telefonii komórkowej z winy abonenta oznacza naruszenie przez abonenta zobowiązania niepieniężnego do utrzymania aktywnej Karty SIM przez wskazany w umowie czas. W tym przypadku abonent zapłaci na pisemne żądanie operatora karę umowną, której maksymalna wartość wskazana jest na stronie 1 umowy powyżej”.

Ważne!

• Przy zawieraniu umowy koniecznie zapoznajmy się z jej zapisami dotyczącymi kary umownej, jej wysokości, ewentualnych ulgach.
• Nie zawierajmy umów z przedstawicielami firm odwiedzającymi nas w domach czy dzwoniącymi do nas, zapewniającymi nas o załatwieniu za nas wszelkich formalności. Wówczas może nam umknąć kwestia dotycząca naszych zobowiązań i w konsekwencji  może to prowadzić do powstania po naszej stronie obowiązku zapłaty kar przewidzianych
  w umowie – to nie przedstawiciel lub „nowa firma” poniosą odpowiedzialność finansową.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny Dz.U.1964 Nr 16 poz. 93
Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne Dz.U. 2021 r. poz. 576

Autor: Maciej Popiołek