Mąż pani Jowity zmarł nagle w zeszłym roku w wieku 55 lat. Mąż, od ukończenia studiów przez 30 lat pracował na umowie o pracę i bardzo dobrze zarabiał. Pani Jowita przeprowadziła postępowanie spadkowe, w wyniku którego otrzymała wraz z dwojgiem dorosłych dzieci spadek w postaci części mieszkania i środków pieniężnych z konta męża. Ostatnio usłyszała od sąsiadki, że w pewnych okolicznościach dziedziczy się też składki odprowadzone do funduszu emerytalnego. Pani Jowita udała się do doradcy obywatelskiego i zapytała, czy dotyczy to również jej i jej dzieci?
Wiek emerytalny w Polsce wynosi odpowiednio 60 lat dla kobiet oraz 65 dla mężczyzn. Aby uzyskać prawo do otrzymania świadczenia emerytalnego, należy opłacać składki z tytułu ubezpieczenia emerytalnego. Zasilają one indywidualne rachunki osób ubezpieczonych prowadzone przez ZUS. W przypadku jeśli ubezpieczony nie dożyje wieku emerytalnego, jego składki z II i III filaru ubezpieczenia mogą być dziedziczone.
Polski system emerytalny składa się obecnie z trzech filarów:
- I filar – konto w ZUS
- II filar – subkonto w ZUS i rachunek OFE
- III filar – IKE, IKZE, PPE i PPK
I i II filar są to ubezpieczenia obowiązkowe, III filar stanowi ubezpieczenie dobrowolne.
Całość obowiązkowej składki emerytalnej to odpowiednik 19,52% wynagrodzenia brutto (9,76% potrącane jest z pensji pracownika, 9,76% to dodatkowy koszt pracodawcy), z czego do I filaru przekazywane jest 12,22% a do II filaru 7,3%. Dotyczy to osób zatrudnionych na umowę o pracę i umowę zlecenie.
III filar emerytalny (nieobowiązkowy) obejmuje dobrowolne produkty emerytalne. Ich cel to gromadzenie dodatkowych i prywatnych oszczędności emerytalnych. Pieniądze odkładane w ramach produktów z III filara są prywatne. Można je wypłacić przed osiągnięciem wieku emerytalnego, lecz najkorzystniej pod względem podatkowym poczekać do osiągnięcia określonego wieku, stosownie do zapisów w umowie.
Dalej zajmiemy się głównie składkami emerytalnymi z ubezpieczenia obowiązkowego.
Składki zgromadzone w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych na subkoncie, tak jak i te w Otwartych Funduszach Emerytalnych, czyli środki zgromadzone w II filarze, mogą być dziedziczone. Prawo do nich mają małżonek, uposażeni lub spadkobiercy.
Odnośnie II filaru, środki zgromadzone na subkoncie podlegają dziedziczeniu po zmarłym. Po śmierci ubezpieczonego mogą zostać przekazane nowemu właścicielowi na takich samych zasadach jak środki zgromadzone w OFE. Środki zgromadzone w OFE podlegają dziedziczeniu lub nabyciu przez osobę, wskazaną przez członka OFE w dyspozycji na wypadek śmierci. Członek OFE wyznacza tzw. osoby uposażone, którym są przekazywane środki z OFE po śmierci członka, niezależnie od dziedziczenia spadku. W sytuacji gdy nie ma uposażonych, środki z OFE wchodzą w skład masy spadkowej i są dziedziczone przez spadkobierców zmarłego członka OFE. Dziedziczenie odbywa się wyłącznie na wniosek spadkobiercy lub osoby uposażonej.
Należy tu zaznaczyć, że jeśli w chwili śmierci osoba ubezpieczona pozostawała w związku małżeńskim, środki z OFE wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, co wynika z art. 31, ustępu 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Do majątku wspólnego należą w szczególności: (…) 3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków”. W związku z tym, w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej w trakcie trwania małżeństwa i małżeńskiej wspólności majątkowej, małżonkowi pozostałemu przy życiu, obowiązkowo należy się połowa środków zgromadzonych na subkoncie ZUS czy też w OFE w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Druga połowa jest dziedziczona zgodnie z zasadami prawaspadkowego i podlega przekazaniu spadkobiercy lub innej osobie uposażonej, wskazanej podczas przystępowania do OFE.
Jeśli małżonek nie posiada konta OFE to dziedziczenie pierwszej połowy kwoty wiąże się z koniecznością założenia takiego konta. Jeżeli zaś małżonek nie ma subkonta, ZUS otwiera takie subkonto i przekazuje na nie środki. Pozostałe środki przekazywane są osobom wskazanym przez zmarłego (uposażonym), a w przypadku niewskazania tych osób, wchodzą w skład spadku i podlegają dziedziczeniu na zasadach ustawowych. Transfer ma miejsce po przedstawieniu stosownych dokumentów, dotyczących zgonu osoby ubezpieczonej, nabycia spadku oraz pozostawania w małżeństwie w chwili śmierci.
Uposażonym może być jedynie osoba fizyczna. Uposażonymi nie muszą być członkowie rodziny zmarłego, a może być nim również małżonek zmarłego.
Osoba ubezpieczona może wskazać także udział tych osób w zgromadzonych środkach. Jeśli ubezpieczony wskazał kilka osób, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, uważa się, że udziały tych osób są równe.
Warunkiem uzyskania środków zgromadzonych w II filarze jest to, aby do śmierci osoby ubezpieczonej doszło nie później niż w dniu:
- złożenia przez zmarłego wniosku o emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat,
- nabycia przez zmarłego prawa do emerytury w wieku emerytalnym wynoszącym 65 lat, jeżeli złożenie takiego wniosku nie jest wymagane, lub
- osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat, przez osoby, które miały ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku.
Podział i transfer środków są ograniczone w czasie, ponieważ podział i transfer nie następują w przypadku, gdy rozwód, unieważnienie małżeństwa albo śmierć nastąpiły po dniu wystąpienia ww. okoliczności.
Wniosek jest taki, że w razie rozwodu czy śmierci po ukończeniu 65. roku życia nie dojdzie do przekazania środków z II filaru.
Składki zgromadzone w I filarze nie mogą być dziedziczone. Po śmierci ubezpieczonego pozostają one w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i będą z nich pokrywane wypłaty dla innych emerytów. Gdy ubezpieczony ma subkonto w ZUS i jednocześnie jest członkiem OFE, proces podziału środków rozpoczyna się w otwartym funduszu emerytalnym.
Po śmierci osoby, która była członkiem OFE, należy poinformować fundusz, do którego należała, o jej śmierci i złożyć tam wniosek wraz z wymaganymi dokumentami. Jeśli nie wiadomo, do którego funduszu się zwrócić, należy zgłosić się do ZUS, który udzieli tej informacji. OFE podzieli środki zgodnie z dyspozycją członka OFE. Następnie, w ciągu 14 dni od dokonania tego podziału, otwarty fundusz emerytalny powinien poinformować ZUS o osobach, na których rzecz podzielił środki zgromadzone na rachunku w OFE, oraz o ich udziale w tych środkach.
W ten sam sposób zostaną podzielone środki zapisane na subkoncie. ZUS ma na to 3 miesiące, od kiedy wpłynie tam zawiadomienie o podziale środków z OFE. ZUS dzieli środki zgodnie z informacjami ze złożonego przez ubezpieczonego oświadczenia i wskazania, na wniosek osoby uprawnionej do tych środków.
Pani Jowita lub jej dzieci powinny zainicjować proces przejęcia składek emerytalnych z II filaru po zmarłym mężu. W tym celu najlepiej udać się do ZUS, który skieruje ich do właściwego funduszu emerytalnego. Tam powinni przedstawić wymagane dokumenty i w ten sposób rozpocząć starania o transfer lub wypłatę środków zgromadzonych w II filarze przez ich męża i ojca. Podziału środków na subkoncie dokona ZUS na podstawie informacji przekazanej przez OFE.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ustawa z dnia 4 października 2018 roku o pracowniczych programach emerytalnych. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Autorka: Beata Klimkiewicz
Porady Obywatelskie 