Do Punktu NPO zgłosiła się Pani Katarzyna, wobec której uchylono decyzję o przyznaniu świadczeń z pomocy społecznej. Pani Katarzyna spełnia kryteria formalne otrzymania pomocy społecznej, w tym kryterium dochodowe, decyzja ta była więc dla niej sporym zaskoczeniem. W uzasadnieniu decyzji organ wskazał na fakt, iż Pani Katarzyna posiada własne zasoby finansowe – środki otrzymane ze sprzedaży odziedziczonej po matce nieruchomości – które umożliwiają jej zabezpieczenie niezbędnych potrzeb bytowych.
Warunki przyznania pomocy społecznej
Pomoc społeczna, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, ma na celu „umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości”. Prawo do pomocy społecznej przysługuje obywatelom polskim i cudzoziemcom, mającym miejsce zamieszkania i przebywającym w Polsce oraz spełniającym tzw. kryterium dochodowe. Z pomocy społecznej może skorzystać osoba samotnie gospodarująca, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł oraz osoba w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza 600 zł. Osoba lub rodzina musi też pozostawać w trudnej sytuacji życiowej wskazanej w ustawie (np. ubóstwo, bezrobocie czy niepełnosprawność).
Zasada pomocniczości
Analizując sytuację przedstawioną przez Panią Katarzynę, należy podkreślić, że pomoc społeczna kieruje się zasadą pomocniczości. Zgodnie z tą zasadą przyznanie pomocy społecznej może mieć miejsce tylko wtedy, kiedy osoba nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb i przezwyciężyć trudnych sytuacji życiowych, wykorzystując własne środki, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna uruchamiana jest dopiero wtedy, gdy osoba lub rodzina znajdzie się w sytuacji kryzysowej i nie potrafi jej samodzielnie przezwyciężyć.
Dlatego też zdarzają się sytuacje, w których pomimo spełnienia formalnych przesłanek – tak jak w przypadku pani Katarzyny – nie otrzymamy pomocy społecznej, przyznana nam pomoc społeczna zostanie ograniczona lub zostaniemy jej pozbawieni.
W jakiej sytuacji – pomimo spełniania przesłanek formalnych – nie będzie nam przysługiwała pomoc społeczna? Kiedy przyznana pomoc społeczna może zostać ograniczona, wstrzymana lub odebrana?
Kluczowe znaczenie dla oceny zasadności pobierania świadczeń z pomocy społecznej ma postawa osoby, która się o nią ubiega.
Marnotrawstwo świadczeń lub zasobów własnych oraz brak współdziałania
Ustawa o pomocy społecznej wprost wskazuje na marnotrawienie przyznanych świadczeń, ich celowe niszczenie lub korzystanie w sposób niezgodny z przeznaczeniem, a także marnotrawienie własnych zasobów finansowych; jak również brak współdziałania.
Jeśli zatem osoba, która spełnia formalne warunki otrzymania pomocy społecznej, wydaje przyznane środki w sposób nierozsądny, przeznacza je na zakup rzeczy, których nie można uznać za niezbędne (np. używki), celowo psuje przyznane w ramach świadczeń niepieniężnych rzeczy lub doprowadza do utraty ich wartości, musi liczyć się z tym, że przyznaną pomoc może utracić.
Takie same konsekwencje może rodzić brak współpracy pomiędzy osobą lub rodziną a pracownikiem socjalnym, w tym odmowa zawarcia kontraktu socjalnego lub niedotrzymanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, udziału w szkoleniu, w innych formach aktywizacji zawodowej i działaniach integracji społecznej oraz nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego. Osoba nie współdziała z organami pomocy społecznej jeśli nie chce podjąć pracy ze względu na zbyt niskie w jej ocenie oferowane wynagrodzenie lub stanowisko, które nie odpowiada jej kwalifikacjom, nie udziela informacji, czy uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.
W takiej sytuacji jednak, organ – odmawiając przyznania świadczenia lub ograniczając jego rozmiar – jest zobowiązany wziąć pod uwagę sytuację osób będących na utrzymaniu osoby ubiegającej się o świadczenie lub korzystającej ze świadczeń.
Dysproporcja dochodowo-majątkowa
Kolejnym powodem który pozwala ograniczyć, odmówić lub wstrzymać świadczenia, są różnice między wykazanym dochodem a sytuacją majątkową osoby lub rodziny.
Z takim właśnie przypadkiem mamy do czynienia w sytuacji opisanej przez Panią Katarzynę. Mimo braku dochodów, Pani Katarzyna może przezwyciężyć trudną sytuację życiową poprzez wykorzystanie własnych zasobów finansowych – środków otrzymanych ze sprzedaży odziedziczonej nieruchomości.
Ocena takiej „dysproporcji” jest zazwyczaj trudna do udokumentowania. Należy bowiem wykazać, że osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje niezbędne potrzeby, pomimo spełnienia formalnych wymogów do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej.
Możliwość zbadania sytuacji finansowej osoby pobierającej lub ubiegającej się o świadczenia daje przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Na zamożność osoby, która wyłącza ją z ochrony instytucji pomocy społecznej, wskazuje zwykle tryb życia jaki prowadzi, posiadane nieruchomości, samochody, luksusowe ubrania czy przedmioty.
Prawo do świadczeń z pomocy społecznej nie przysługuje również osobie odbywającej karę pozbawienia wolności oraz tymczasowo aresztowanej. Wyjątkiem są osoby odbywające karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Wobec osoby tymczasowo aresztowanej przyznane prawo do świadczeń z pomocy społecznej ulega zawieszeniu.
Warto podkreślić – niezależnie od wskazanych wyżej okoliczności – że sam fakt niewyrażenia zgody na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego czy odmowa złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym może prowadzić do odmowy przyznania lub utraty świadczenia.
Dodatkowo, zmiana prawa czy sytuacji dochodowej i osobistej osoby i jej rodziny może pociągać za sobą konieczność ponownej oceny spełnienia przesłanek uprawniających do skorzystania z pomoc społecznej.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268, 2270)
Autor: Anna Kulikowska
Porady Obywatelskie 