Pół roku temu zmarła matka pani Hanny. Matka nie miała żadnego majątku. Utrzymywała się wyłącznie z niewielkiej emerytury i mieszkała w lokalu z zasobów miasta. Niestety była osobą uzależnioną od alkoholu i nie kontrolowała swojego budżetu domowego. Zdarzało jej się lekkomyślnie zaciągać różne zobowiązania, nie tylko w bankach, ale także w tzw. para-bankach. Pożyczone pieniądze szybko wydawała na kolejne butelki. Matka pani Hanny nie przejmowała się narastającym zadłużeniem i nie tylko zaciągała kolejne pożyczki, ale zadłużyła również mieszkanie, ponieważ przez ostatnie lata życia nie opłacała comiesięcznego czynszu. Gdy Pani Hanna dowiedziała się o jej śmierci natychmiast wniosła do sądu sprawę, podczas której złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po matce. Pani Hanna ma jednak dwójkę dzieci w wieku 5 i 7 lat. W sądzie dowiedziała się, że ponieważ ona odrzuciła spadek, to teraz długi matki przejdą na jej dzieci. Zszokowana taką informacją, zwróciła się po pomoc do doradcy obywatelskiego.
Doradca wyjaśnił pani Hannie, że jeżeli pierwsza osoba w linii tzw. ustawowego dziedziczenia (które ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawiła testamentu), czyli w tym przypadku pani Hanna odrzuca spadek, to do dziedziczenia zostają powołane kolejne osoby w linii spadkowej, w omawianej sytuacji, rzeczywiście będą to dzieci pani Hanny. Dzieje się tak, ponieważ odrzucenie spadku wywołuje taki skutek, jakby osoba ten spadek odrzucająca, zmarła przed spadkodawcą. W praktyce oznacza to, że w miejsce osoby odrzucającej spadek wchodzą jej dzieci, które dziedziczą w częściach równych udział rodzica.
Ponieważ dzieci pani Hanny są małoletnie (nie ukończyły jeszcze 18 roku życia), to w świetle prawa nie mają one tzw. pełnej zdolności do czynności prawnych, czyli same nie mogą złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku po babci. Aby więc można było uchronić je przed zadłużeniem, konieczne jest wyrażenie zgody przez sąd, na dokonanie przez panią Hannę czynności przekraczającej tzw. zwykły zarząd majątkiem dzieci, czyli na odrzucenie spadku.
Zgodnie z kodeksem cywilnym każdy spadkodawca ma na odrzucenie spadku określony termin, którego nie można przekroczyć – 6 miesięcy. Ten 6-miesięczny termin na odrzucenie spadku przez dzieci pani Hanny będzie liczony nie od dnia śmierci ich babci, ale od momentu, w którym to ich matka, czyli pani Hanna odrzuciła spadek. Zatem pani Hanna uwolniwszy się sama od widma odziedziczenia długów po swojej matce, powinna złożyć do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dzieci, do wydziału rodzinnego i nieletnich, wniosek o wyrażenie przez sąd zgody na odrzucenie spadku w imieniu dzieci. Oczywiście w ramach jednego wniosku, można prosić sąd o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu obojga dzieci. Wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł za każde małoletnie dziecko (dokonuje się jej w kasie sądu lub na rachunek bankowy), powinien on być dobrze uzasadniony i udokumentowany, ponieważ sąd musi mieć pewność, że działa w dobrze pojętym interesie dzieci i na ich korzyść. Gdyby sąd uznał, że spadek jest wart więcej niż pozostawione długi i odrzucenie spadku byłoby dla dzieci niekorzystne, to odmówiłby wyrażenia takiej zgody. Po uprawomocnieniu się wydanego przez sąd rodzinny odpowiedniego postanowienia, należy wnioskować o wydanie odpisu tego postanowienia. Dopiero będąc w posiadaniu odpisu takiego postanowienia pani Hanna będzie mogła złożyć przed sądem lub notariuszem oświadczenie, że w imieniu małoletnich dzieci, spadek odrzuca. Od tego momentu dzieci będą już bezpieczne i podobnie jak ich mama, wolne od długów.
Pani Hanna pyta co będzie, jeśli nie zdoła całej procedury przeprowadzić w terminie sześciu miesięcy? Czy dzieci zostaną wtedy obciążone długami?
Zgodnie z przepisami, wspomnianego wyżej kodeksu cywilnego, jeżeli termin sześciu miesięcy na odrzucenie spadku nie zostanie zachowany, wtedy spadek jest przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza, czyli odpowiada się za długi, które spoczywały na spadkodawcy do wysokości wartości aktywów wchodzących do jego majątku. Oznacza to, że spadkobierca przyjmujący spadek w ten sposób, nie musi oddawać wierzycielom spadkodawcy więcej, niż sam otrzymał z tytułu dziedziczenia. W takiej sytuacji konieczne będzie jednak sporządzenie spisu lub wykazu inwentarza. Spis inwentarza, będący dokumentem urzędowym sporządza, na zlecenie spadkobiercy, za odpowiednią opłatą, komornik sądowy. Wykaz inwentarza można sporządzić samodzielnie na odpowiednim formularzu (wzór znajduje się na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości). Wcześniej trzeba jednak bardzo dokładnie ustalić nie tylko majątek, ale także wszelkie zobowiązania spadkodawcy, co czasami może być bardzo trudne.
Podstawa prawna Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy Kodeks Cywilny Ustawa o kosztach sądowych w Sprawach Cywilnych
Małgorzata Dąbrowska
Porady Obywatelskie 