Pani Ewa była żoną Pana Leszka przez 20 lat. Było to jej drugie małżeństwo. Nie mieli wspólnych dzieci, ale każde z nich miało dzieci z poprzednich związków. Pani Ewa nie ma dobrych kontaktów z córką Pana Leszka – Sylwią. Sylwia nie pogodziła się z rozstaniem rodziców i zawsze winiła za to Panią Ewę. Pięć lat temu małżonkowie wspólnie zdecydowali, że małe mieszkanie Pani Ewy sprzedadzą i za uzyskane pieniądze kupią działkę rekreacyjną, na którą będą mogli wyjeżdżać w lecie, a mieszkanie Pana Leszka zostanie zapisane jego córce w testamencie. Jak postanowili, tak zrobili. Zakupili działkę i wybudowali na niej mały domek letniskowy, w którym spędzali wszystkie ciepłe dni. Niespodziewanie zdarzył się wypadek. Pan Leszek robiąc wiosenne porządki na działce doznał rozległego zawału i zmarł. Po pogrzebie córka Pana Leszka nakazała Pani Ewie opuścić mieszkanie w terminie 3 dni. Pani Ewa jest zrozpaczona. Nie ma gdzie się podziać, nie jest w stanie zorganizować sobie miejsca do zamieszkania w tak krótkim czasie. Pani Ewa, pomimo że jest spadkobiercą po zmarłym mężu nie ma prawa do mieszkania, w którym mieszka, ponieważ przed pięcioma laty mąż przekazał je swojej córce umową dożywocia.
Przed omówieniem sytuacji Pani Ewy warto zaznaczyć, że podobna sytuacja może spotkać inne osoby mieszkające ze spadkodawcą przed jego śmiercią. Spadkodawca może, podobnie jak w opisanym przypadku Pani Ewy, wyzbyć się swojego majątku i np. sporządzić umowę dożywocia z inną osobą (niekoniecznie z kręgu rodziny), może również wydziedziczyć najbliższych lub pominąć ich w testamencie. Jeżeli spadkodawca był właścicielem mieszkania, to może się okazać, że w przypadku jego śmierci zamieszkujące z nim do tej pory osoby bliskie, mogą stracić “dach nad głową”. W jeszcze gorszej sytuacji jest konkubent/konkubina, którzy nie dziedziczą ustawowo. Chyba, że spadkodawca zostawi testament.
Aby uchronić wymienione wyżej osoby przed sytuacją, gdy z dnia na dzień muszą wyprowadzić się z mieszkania, ustawodawca wprowadził “termin ochronny”, który daje takim osobom czas na znalezienie nowego miejsca zamieszkania.
Art. 923 § 1 kodeksu cywilnego stanowi:
„Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.”
Osoby bliskie spadkodawcy to nie tylko członkowie rodziny, to także każda inna osoba, z którą spadkodawcę łączyła na tyle silna więź, by można było mówić o bliskości.
Chwila otwarcia spadku: spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.
Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie: jest to np. ostatnia wola zmarłego zapisana w testamencie, aby osoby wspólnie z nim zamieszkujące opuściły mieszkanie tuż po jego śmierci.
Śmierć spadkodawcy zazwyczaj w znaczący sposób wpływa na sytuację majątkową i życiową osób jemu najbliższych. Osoby te mogą się znaleźć na skutek tego zdarzenia w niedostatku. Artykuł 923 kodeksu cywilnego jest jednym z przepisów, który ma zagwarantować utrzymanie przez osoby najbliższe spadkodawcy dotychczasowego statusu, choćby jedynie w przejściowym okresie, który następuje bezpośrednio po jego śmierci. Zapewnia on osobom bliskim spadkodawcy czas na dostosowanie się do zmienionych warunków życiowych.
Przyjęte rozwiązanie zmierza do zabezpieczenia tych osób przed związaną ze śmiercią spadkodawcy natychmiastową utratą możliwości zamieszkiwania w dotychczasowym mieszkaniu i związanego z tym, niezbędnego do codziennego życia, korzystania z podstawowych urządzeń gospodarstwa domowego.
Należy również wspomnieć, że aby móc skorzystać z uprawnienia opisanego w art. 923 §1 kodeksu cywilnego, trzeba spełnić jeszcze jeden warunek – zamieszkiwanie musi mieć charakter trwały. Tymczasowe czy okresowe udostępnienie lokalu osobom bliskim nie wystarczy.
Prawo do korzystania z mieszkania przysługuje wspomnianym osobom niezależnie od tego, czy są spadkobiercami czy nie. Nie wyłączają go więc sytuacje związane z pozbawieniem prawa do spadku – np. odrzucenie spadku, stwierdzenie niegodności dziedziczenia czy wydziedziczenie.
Pani Ewa będąc żoną Pana Leszka i mieszkając z nim w jego mieszkaniu przez 20 lat spełniła wszystkie warunki, aby móc mieszkać tam jeszcze przez trzy miesiące. Pani Sylwia nie może nakazać Pani Ewie opuszczenia mieszkania w terminie trzech dni. Pani Ewa ma czas na dostosowanie się do zmienionych warunków życiowych i do znalezienia nowego „dachu nad głową”. Pani Ewa musi jednak pamiętać, że prawo do trzymiesięcznego zamieszkiwania po śmierci bliskiej osoby jest terminem nieprzekraczalnym i termin ten nie podlega przedłużeniu. Warto również wiedzieć, że Pani Ewa ma prawo do zachowku po zmarłym mężu, ale o tym w innym artykule.
Podstawa prawna: Kodeks cywilny
Autor: Grażyna Dylewska
Porady Obywatelskie 