Wujek pani Dominiki, odkąd sięga ona pamięcią, zawsze nadużywał alkoholu. Żona się z nim rozwiodła i zabrała syna. Pani Dominika pamięta awantury, kiedy żyła jeszcze babcia. Po śmierci babci, matka pani Dominiki próbowała ratować brata, pomagała mu wracać do pracy i do życia. Pani Dominika wykupiła mieszkanie po babci, w którym od wielu lat mieszkał z babcią wujek. Wujek w mieszkaniu pozostał. Ponieważ doczekał się emerytury, przeznacza ją w całości na napoje wyskokowe. Pani Dominika wraz z matką uciekły z mieszkania gdyż nie mogły już dłużej znosić pijackich zachowań wujka. Wynajęły mieszkanie na mieście. Wujek pani Dominiki obraził się na nie i podjął strajk głodowy. Nic nie je od dwóch tygodni. Pani Dominika zawiadomiła dzielnicowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Pracownik socjalny nic nie wskórał. Wujek podpisał oświadczenie, że nie potrzebuje żadnej pomocy. Zasłabł. Pani Dominika wezwała pogotowie. Wujek odmówił pójścia do szpitala. Pani Dominika próbowała zainteresować sprawą syna wujka. Bez rezultatu, nie jest on skłonny do jakiegokolwiek kontaktu, ojca ledwie pamięta. Matka pani Dominiki przeszła COVID-19 i ma powikłania. Nie jest w stanie zająć się bratem. Lekarz pierwszego kontaktu z przychodni odmówił odwiedzin w domu. Pani Dominika martwi się, że wujek może zrobić sobie krzywdę. Co zatem można zrobić w takiej sytuacji?
Polskie prawo przewiduje możliwość ubezwłasnowolnienia osoby uzależnionej od alkoholu. Jest to możliwe w sytuacji, gdy taka osoba nie jest w stanie samodzielnie decydować o swoich poczynaniach i zagraża sobie oraz innym i z tego powodu stanowi przesłankę do wdrożenia procedur do leczenia odwykowego. Najczęściej jedynym sposobem wdrożenia leczenia osoby uzależnionej od alkoholu jest jej ubezwłasnowolnienie.
Ubezwłasnowolnienie częściowe albo całkowite zawsze ma na względzie dobro osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. Powszechnie przyjmuje się, że interes osób trzecich, zwłaszcza interes majątkowy tych osób nie może być jedynym czynnikiem przesądzającym o celowości ubezwłasnowolnienia. I z tego względu pani Dominika, jako właścicielka mieszkania, które „okupuje” nietrzeźwy wujek, musi się liczyć z tym, że może być „wzięta pod lupę” w kwestii jej interesu majątkowego.
Do wdrożenia procedury ubezwłasnowolnienia konieczne są przesłanki określone w Kodeksie cywilnym w rozdziale omawiającym zagadnienia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
W przypadku wujka pani Dominiki może mieć zastosowanie ubezwłasnowolnienie częściowe. Zgodnie z art. 16 Kodeksu cywilnego osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Zatem ubezwłasnowolnienie częściowe stosowane jest do osób pełnoletnich, które z powodu choroby alkoholowej nie są w stanie podejmować racjonalnych decyzji. Alkohol degradacyjnie wpływa na stan zdrowia wujka pani Dominiki i nie pozwala mu podejmować racjonalnych decyzji, czego dowodem jest realizowany przez niego strajk głodowy.
Ubezwłasnowolniony częściowo może samodzielnie dokonywać tylko mało istotnych czynności prawnych (głównie zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego jak np. robienie zakupów spożywczych). Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest utrata możliwości decydowania o sobie w ważnych aspektach codziennego życia.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Czy można zmusić osobę uzależnioną od alkoholu do leczenia?
Warto wiedzieć, że w każdej gminie funkcjonuje Komisja ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Powoływana jest ona na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Aby doprowadzić do przymusowego leczenia należy pierwsze kroki skierować właśnie do gminnej Komisji rozwiązywania problemów alkoholowych właściwej według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Komisja jest uprawniona do skierowania osoby uzależnionej na badanie przez biegłych w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego.
Jeśli komisja uzna, że są podstawy do zastosowania obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego wystąpi z wnioskiem w tej sprawie do sądu rejonowego. Sąd wszczyna postępowanie nie na wniosek rodziny osoby uzależnionej, lecz na wniosek gminnej Komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone. W razie braku opinii biegłego, sąd zarządza poddanie tej osoby odpowiednim badaniom. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawę lub uchylania się od zarządzonego poddania się badaniu przez biegłego albo obserwacji w zakładzie leczniczym sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez policję.
Skierowanie na przymusowe leczenie osoby uzależnionej od alkoholu może odbyć się zatem albo za pośrednictwem gminnej Komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych albo poprzez ubezwłasnowolnienie takiej osoby. Ubezwłasnowolnienie częściowe również upoważnia do skierowania na przymusowe leczenie.
Zazwyczaj rodzina właśnie z tego powodu decyduje się na skierowanie wniosku do sądu.
Kto może złożyć wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie?
Tylko określone osoby mają prawo złożyć do sądu wniosek o ubezwłasnowolnienie. Mogą to zrobić:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
- jej krewni w linii prostej czyli rodzice, dzieci oraz rodzeństwo, przy czym krewni nie mogą składać takiego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego,
- jej przedstawiciel ustawowy,
- sama osoba chora, która ma zostać ubezwłasnowolniona – możliwość taką dopuścił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 29 września 2016 r. sygn. akt III CZP 38/16.
W przypadku wujka pani Dominiki, wniosek może złożyć matka pani Dominiki, gdyż jest siostrą lub syn wujka, który nie chce mieć z nim żadnego kontaktu.
Gdyby matka pani Dominiki ani syn wujka nie zdecydowali się na złożenie wniosku do sądu o ubezwłasnowolnienie, wówczas dalsza rodzina, osoba bliska, sąsiad, a nawet ktoś zupełnie obcy także może zgłosić problem, ale wyłącznie do prokuratury. Wówczas sprawę do sądu może skierować jedynie prokuratura. Wszczęcie postępowania przez prokuraturę zazwyczaj odbywa się na wniosek sąsiadów, pomocy społecznej lub dalszych krewnych. Zatem pani Dominika może zawiadomić prokuratora, może to też zrobić pomoc społeczna. W takiej sytuacji prokurator zobligowany jest do przeprowadzenia postępowania, które ma na celu ustalenie, czy taki wniosek jest zasadny. Następnie sąd ocenia, czy zachodzą przesłanki i czy w przedłożonym uzasadnieniu są podstawy do orzeczenia ograniczenia lub odebrania praw osobie uzależnionej od alkoholu.
Gdzie złożyć wniosek?
Zgodnie z art. 544 Kodeksu postępowania cywilnego, wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do sądu okręgowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy (w razie braku takiego miejsca, będzie to sąd miejsca pobytu takiej osoby).
Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez sąd okręgowy, sprawa przekazywana jest do sądu rejonowego celem wyznaczenia opiekuna prawnego lub kuratora.
Ubezwłasnowolnienie osoby oznacza dla niej daleko idące skutki. Z tego powodu zgłoszenie wniosku o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie podlega karze grzywny, która może wynieść nawet do 3 tysięcy złotych (art.545 § 4 kpc).
Podstawa prawna: Kodeks cywilny Kodeks postępowania cywilnego Ustawa z dnia 28 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Autor: Anna Pieślak
Porady Obywatelskie 