Sposoby ustalenia ojcostwa

Pani Marta i pan Piotr od kilku lat są w związku partnerskim. Wkrótce spodziewają się dziecka. Przyszli rodzice zastanawiają się czy w związku z faktem, że nie są małżeństwem, niezbędne będzie ustalenie ojcostwa pana Piotra przez sąd, czy po prostu wystarczy “wizyta w urzędzie” samego pana Piotra i złożenie przez niego oświadczenia o uznaniu córki.

Do uznania ojcostwa przez pana Piotra faktycznie wystarczy jedynie wizyta w urzędzie stanu cywilnego i złożenie odpowiedniego oświadczenia o uznaniu córki przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jednak rodzice muszą pamiętać, że do prawidłowego przeprowadzenia tej procedury niezbędne będzie potwierdzenie tego oświadczenia przez panią Martę, w przeciągu maksymalnie trzech miesięcy od daty jego złożenia przez pana Piotra.

W polskim systemie prawnym są trzy drogi, które prowadzą do ustalenia, kto jest ojcem dziecka:

domniemanie ojcostwa (dotyczy dziecka urodzonego w trakcie trwania małżeństwa)
uznanie ojcostwa przez mężczyznę przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego
ustalenie ojcostwa na drodze sądowej

Poniżej szczegółowo wyjaśnimy wszystkie trzy opcje.

Domniemanie ojcostwa

Jeżeli dziecko urodziło się:

w czasie trwania małżeństwa albo
przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa albo
przed upływem trzystu dni od orzeczenia separacji

to przyjmuje się (domniemanie), że ojcem tego dziecka jest mąż lub były mąż matki.

Uwaga! Jeśli w okresie tych trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa matka dziecka zawrze ponownie małżeństwo, to domniemywa się, że ojcem jest ten drugi małżonek.

Co istotne, domniemanie powyższe może być podważone wyłącznie w drodze postępowania sądowego o zaprzeczenie ojcostwa. Dopóki tak się nie stanie matka dziecka od „domniemanego” ojca może domagać się alimentów.

Zaprzeczenie ojcostwa

Mąż lub były mąż matki może złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę (byłą żonę), nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.

Samo powództwo, w zależności od tego przez kogo jest składane powinno być wytoczone przeciwko:

– matce dziecka oraz samemu dziecku – gdy składane jest przez męża lub byłego męża matki;

– mężowi i dziecku – gdy składa matka;

– mężowi matki i samej matce – gdy składa dziecko;

Warto wiedzieć że zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę.

Uznanie ojcostwa

Uznanie ojcostwa następuje poprzez złożenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczeń: przez mężczyznę, że jest ojcem tego dziecka oraz przez matkę dziecka, że ten fakt potwierdza.

Oba oświadczenia powinny być stanowcze, gdyż wyrażenie jakichkolwiek wątpliwości co do stwierdzenia okoliczności spowoduje, że kierownik urzędu stanu cywilnego go nie przyjmie. Treść oświadczeń nie może też zawierać zastrzeżenia, warunku lub terminu.

Składając oświadczenie o uznaniu dziecka – mężczyzna przyznaje, że jest jego biologicznym ojcem, że jest zdecydowanie przekonany o swoim ojcostwie.

Uznanie ojcostwa nie może jednak nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.

Co istotne, uznanie ojcostwa może nastąpić tylko wówczas gdy nie zachodzi domniemanie ojcostwa lub takie domniemanie zostało obalone.

Oświadczenia ojca i matki mogą być złożone jednocześnie lub matka może je złożyć w terminie późniejszym, nie dłuższym jednak niż trzy miesiące od złożenia oświadczenia przez ojca dziecka. Niezłożenie przez matkę oświadczenia w tym terminie powoduje, że uznanie ojcostwa nie dochodzi do skutku. Milczenie matki jest równoznaczne z odmową złożenia oświadczenia.

Jeśli Pani Marta w terminie trzech miesięcy od złożenia oświadczenia o uznaniu dziecka przez partnera nie złoży swojego oświadczenia to nie wyklucza to powtórnego złożenia oświadczenia przez Pana Piotra. I oczywiście tym razem, w terminie złożenia oświadczenia przez Panią Martę. Kierownik stanu cywilnego, przyjmując oświadczenia przez Pana Piotra i Panią Martę wyjaśni im istotę uznania (prawa i obowiązki wynikające z uznania; skutki uznania w zakresie nazwiska dziecka, różnice pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem), upewni się, czy rozumieją treść tych wyjaśnień, a gdy oceni, że uznanie jest dopuszczalne, nie przyjmuje oświadczenia.

Takie oświadczenie można złożyć również przed urodzeniem się dziecka. Uznanie dziecka poczętego będzie jednak skuteczne tylko wtedy, gdy dziecko urodzi się przed upływem 300 dni od daty jego domniemanego poczęcia. Oświadczenie konieczne do uznania dziecka poczętego można złożyć przed dowolnym kierownikiem USC. W protokole dokumentującym złożenie oświadczenia znajdzie się zapis, że zostało to oświadczenie przyjęte przed urodzeniem się dziecka. Protokół ten zostanie przesłany kierownikowi USC właściwemu do sporządzenia aktu urodzenia w terminie 7 dni od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka.

Oświadczenie o uznaniu ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła 16 lat i gdy nie ma podstaw do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeśli ten warunek nie jest spełniony wówczas oświadczenie można złożyć jedynie przed sądem opiekuńczym. Uznanie ojcostwa przed sądem opiekuńczym jest więc jedynym dopuszczalnym trybem uznania dziecka gdy osoba składająca oświadczenie nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, ale też gdy kierownik urzędu stanu cywilnego odmówił przyjęcia takiego oświadczenia.

W postępowaniu sądowym, sąd poucza rodziców o istocie i skutkach dokonywanego aktu. Jeśli nie zachodzą podstawy do odmowy przyjęcia oświadczeń sporządzany jest protokół. Protokół podpisuje uznający dziecko mężczyzna oraz matka dziecka. W przypadku gdy matka dziecka nie jest obecna przy składaniu oświadczenia, sąd niezwłocznie zawiadamia ją o tym i wezwie do złożenia oświadczenia o potwierdzeniu ojcostwa. Odpis protokołu uznania ojcostwa sąd niezwłocznie przekazuje urzędowi stanu cywilnego właściwemu dla sporządzenia aktu urodzenia dziecka, a w przypadku gdy uznanie nastąpiło przed sądem, który nie był właściwy miejscowo, odpis protokołu o uznaniu ojcostwa przesyłany jest również do sądu właściwego.

W przypadku zamieszkiwania poza granicami Polski, uznanie ojcostwa może nastąpić przed polskim konsulem w danym kraju. Dotyczy to dziecka, którego przynajmniej jeden z rodziców jest obywatelem polskim.

Uznanie ojcostwa dziecka nie jest nieodwracalne. Zdarzają się przypadki uznania ojcostwa przez mężczyznę działającego pod wpływem błędu. W przypadku, gdyby okazało się zatem, że dziecko nie pochodzi od mężczyzny, który je uznał, konieczne będzie wytoczenie powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, w terminie roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Powództwo to może wytoczyć zarówno mężczyzna uznający ojcostwo, matka dziecka, dziecko po osiągnięciu przez nie pełnoletności oraz prokurator.

Sądowe ustalenie ojcostwa

W przypadku, gdy nie zachodzi domniemanie ojcostwa, jak również gdy ojciec dziecka nie złożył oświadczenia o uznaniu ojcostwa, albo gdy matka dziecka nie potwierdziła złożonego przez ojca oświadczenia, jedyną drogą do ustalenia ojcostwa jest wystąpienie na drogę sądową.

Sądowego ustalenia ojcostwa mogą żądać zarówno matka, jej dziecko, jak i domniemany ojciec dziecka. W tym przypadku sąd ustala kto jest ojcem biologicznym, by to potwierdzić, sąd zarządza postępowanie dowodowe, które może polegać na przeprowadzeniu badań DNA, badaniu grupy krwi, badaniach daktyloskopijnych (odciski palców), przesłuchaniu matki oraz przypuszczalnego ojca, jak również innych osób oraz dowodów wynikających z właściwych dokumentów.

W konkretnych, sporadycznie spotykanych przypadkach, jeśli dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego tego wymagają, powództwo o ustalenie ojcostwa może wytoczyć prokurator.

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa przez prokuratora może nastąpić w dowolnym terminie, jednak nie po śmierci dziecka. Jeśli matka lub mężczyzna chcą zaprzeczyć ojcostwu po upływie terminów określonych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, muszą zwrócić się do prokuratora, aby to on wytoczył takie powództwo. Wnioskodawca, w tej sprawie, powinien oprzeć się na argumentach wskazujących na interes dziecka, a nie samego wnioskodawcy.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz. U. z 2020 r. poz. 1359
Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz. U. z 2020 r. poz. 463, 695

Autor: Maciej Popiołek