Porady Obywatelskie

Pani Aldona, odkąd pamięta, nigdy nie lubiła brata ojca. Stryj miał syna w jej wieku, jednak relacje rodzinne nie należały do zażyłych. Panią Aldonę wychowywała tylko matka, gdyż ojciec pani Aldony zmarł nagle w sile wieku. Babka Pani Aldony za życia dokonała darowizny swego mieszkania na rzecz stryja. Po śmierci babki, pani Aldona jako spadkobierczyni ustawowa, wezwała stryja do zapłaty zachowku. Stryj uchylał się, chorował, pobierał niewielka rentę. Pani Aldona wniosła pozew do sądu o zapłatę zachowku i uzyskała prawomocny wyrok sądu o zapłatę w wysokości 80 tys. zł. Stryj nie płacił. Pani Aldona przekazała sprawę do komornika sądowego celem wszczęcia egzekucji. Stryj, w międzyczasie, chcąc uniknąć zapłaty zobowiązania, wyzbył się majątku poprzez darowanie mieszkania swemu synowi. Wkrótce stryj zmarł a syn stryja odrzucił spadek po ojcu. Pani Aldona została z niczym.

Doradca, po wysłuchaniu historii pani Aldony, wskazał na możliwość wniesienia do sądu skargi pauliańskiej przeciwko synowi zmarłego stryja. Skarga pauliańska jest uregulowana w art. 527 – 534 kodeksu cywilnego. Z dyspozycji zawartej w art. 527 kodeksu cywilnego wynika: gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. 

Skarga pauliańska jest rodzajem powództwa, które składa się w sądzie. Uznanie przez sąd skargi pauliańskiej nie oznacza, że czynność prawna jest nieważna lecz oznacza, że jest ona bezskuteczna wobec wierzyciela i może on dochodzić swojego roszczenia z majątku dłużnika. A więc do skorzystania przez panią Aldonę ze skargi pauliańskiej konieczne jest spełnienie trzech podstawowych warunków:

• pokrzywdzenie wierzyciela, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
• działanie dłużnika z zamiarem i świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,
• wiedza lub możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią

Przedmiotem uznania za bezskuteczne mogą być tylko czynności prawne. Może nim być także zaniechanie dokonania czynności prawnej powodującej zwiększenie majątku dłużnika lub zapobiegającej jego zmniejszeniu. Zaskarżeniu podlega tylko czynność prawna, która już została dokonana. 

Przesłanki dopuszczalności powództwa pauliańskiego

• roszczenie wierzyciela musi być zaskarżalne przed sądem.
• niewypłacalność musi być spowodowana wyłącznie przez czynność prawną dłużnika.
• dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
• osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się:

• niewypłacalny albo
• niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

W przypadku pani Aldony wszystkie przesłanki zostały spełnione. Pani Aldona została pokrzywdzona przez stryja wskutek darowania przez niego mieszkania synowi a syn uzyskał w ten sposób korzyść majątkową. Stryj pani Aldony działał z zamiarem i ze świadomością pokrzywdzenia pani Aldony. Syn stryja prawdopodobnie wiedział, że ojciec jest dłużnikiem pani Aldony i z tego powodu zaraz po śmierci ojca odrzucił spadek po nim.  Jeśli przyjąć, że syn stryja nie wiedział, to zgodnie z prawem, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. 

Ustawa wprowadza szereg domniemań faktycznych i tak na przykład przyjmuje się, że gdy dłużnik dokonał czynności z osobą bliską lub z przedsiębiorcą pozostającym z nim w stałych kontaktach gospodarczych, to podmioty te wiedziały o fakcie jego działania ze szkodą dla wierzyciela. Art 527 par. 3 kodeksu cywilnego stanowi, że jeśli darowizna miała miejsce  w bliskiej rodzinie to jest domniemanie, że osoba przyjmująca darowiznę wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli i ciężar dowodu jest wtedy przerzucony na drugą stronę. Syn stryja prawdopodobnie wiedział, że komornik wszczął egzekucję komorniczą na podstawie prawomocnego wyroku sądu o zapłatę zachowku dla pani Aldony, gdyż, jak wspomniano wyżej, zaraz po śmierci ojca odrzucił po nim spadek.

Stryj pani Aldony, po darowaniu mieszkania synowi, stał się niewypłacalny. Chorował od dłuższego czasu, pobierał niewysoką rentę inwalidzką więc egzekucja komornicza wszczęta na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu o zapłatę zachowku pani Aldonie stała się bezskuteczna. 

W przypadku pani Aldony wszystkie przesłanki dopuszczalności powództwa pauliańskiego zostały spełnione jak następuje:

1. roszczenie pani Aldony jest zaskarżalne przed sądem   
2. niewypłacalność stryja została spowodowana wyłącznie przez czynność prawną w postaci darowizny dla syna
3. stryj działał ze świadomością, że krzywdzi bratanicę
4. syn stryja prawdopodobnie wiedział, że komornik wszczął egzekucję komorniczą na podstawie prawomocnego wyroku sądu o zapłatę zachowku dla pani Aldony, gdyż zaraz po śmierci ojca odrzucił po nim spadek. 

Właściwość sądu

Właściwość sądu ustala się według miejsca zamieszkania pozwanego.

Kogo pozywamy?

Pozwanym jest osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. W przypadku pani Aldony pozwanym jest syn stryja.

Wartość przedmiotu sporu

Wartość przedmiotu sporu wyznacza wartość wierzytelności przysługującej wierzycielowi. Nie będzie to zatem wartość zbytego przedmiotu lecz, w przypadku pani Aldony – kwota 80 tysięcy złotych.

Opłata od pozwu

Opłata od pozwu pauliańskiego wynosi 5% wartości przedmiotu sporu w sprawach powyżej 20 000 zł. W przypadku Pani Aldony opłata od pozwu wyniesie 4 000 zł.

Wniosek o zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego

Dobrze jest również zawrzeć w pozwie wniosek o zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego. Należy uprawdopodobnić roszczenie i interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (art. 730 kpc). Uprawdopodobnienie roszczenia pauliańskiego polega na ponownym wykazaniu, że przesłanki z przepisu art. 527 k.c. zostały spełnione. Natomiast uprawdopodobnienie interesu prawnego to wskazanie, że brak zabezpieczenia poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania. Wniosek powinien dotyczyć zakazu zbywania i obciążania przedmiotu. W przypadku pani Aldony, kiedy zbytym przedmiotem była nieruchomość, konieczne jest złożenie wniosku o wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości. Chodzi o to, że jeśli przed zakończeniem  postępowania syn stryja dokona sprzedaży nieruchomości, wykonanie pozytywnego dla pani Aldony wyroku będzie niemożliwe. Mając powyższe na uwadze należy przyjąć, że pani Aldona posiada interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Skutki orzeczenia

Ochrona wierzyciela, którą zapewnia skarga pauliańska, sprowadza się do uznania czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył. Oznacza to, że zaskarżona czynność zachowuje ważność, ale jest ona bezskuteczna tylko w stosunku do wierzyciela, który czynność tę zaskarżył, natomiast w stosunku do innych osób, a w szczególności między dłużnikiem a osobą trzecią, która uzyskała korzyść majątkową, oraz w stosunku do innych wierzycieli czynność pozostaje nadal skuteczna (tzw. bezskuteczność względna). Bezskutecznością może być objęta czynność prawna dłużnika tylko do maksymalnych rozmiarów wierzytelności przysługującej wierzycielowi, który czynność zaskarżył. Orzeczenie zapadłe w sprawie o uznanie czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną ma charakter podstawowy.

Sąd nie nadaje klauzuli wykonalności

Wyrokowi sądowemu uznającemu czynność prawną dłużnika za bezskuteczną sąd nie nadaje klauzuli wykonalności z urzędu, ani też na wniosek wierzyciela. Osoba trzecia nie jest bowiem dłużnikiem i wyroku nie można egzekwować w stosunku do niej.  Co istotne, wierzyciel może wnieść do sądu wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tylko odnośnie postanowienia zasądzającego koszty postępowania na jego rzecz.

Egzekucja na podstawie wyroku ze skargi pauliańskiej

Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia uwzględniającego naszą skargę, podejmujemy kroki mające na celu wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Wniosek egzekucyjny kierujemy przeciwko dłużnikowi (nie osobie trzeciej) na podstawie tytułu wykonawczego uzyskanego przeciwko niemu, jednocześnie załączając wyrok uzyskany na skutek wniesienia skargi pauliańskiej. We wniosku wskazujemy składnik majątku, z którego przeprowadzenia egzekucji się domagamy. Wówczas komornik dokona jego zajęcia tak, jak gdyby przedmiot ten nigdy nie wyszedł z majątku dłużnika, a my będziemy mogli skutecznie dochodzić przysługującej nam wierzytelności.

W przypadku pani Aldony, gdy sąd, rozpatrując powództwo pauliańskie, uznał czynność prawną stryja za bezskuteczną, egzekucja może być prowadzona z majątku syna stryja. Pani Aldona nie może skierować wniosku egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi, gdyż ten nie żyje. Natomiast chodzi tutaj o ten składnik majątku, który był podstawą  wniesienia przez wierzyciela skargi pauliańskiej. Pani Aldona składa do komornika posiadany tytuł wykonawczy oraz prawomocny wyrok z powództwa pauliańskiego. Komornik zajmie mieszkanie, które syn otrzymał od ojca.

Przedawnienie a skarga pauliańska

Zgodnie z kodeksem cywilnym, wierzyciel może wystąpić ze skargą pauliańską w ciągu pięciu lat od chwili dokonania przez dłużnika kwestionowanej czynności. Czyli, jeśli wierzyciel zamierza wykazać bezskuteczność umowy darowizny, którą dłużnik wyzbył się jakiegoś wartościowego składnika swojego majątku, to może wystąpić ze skargą pauliańską w terminie pięciu lat od chwili zawarcia przez dłużnika tej umowy darowizny. Przy czym wystarczy w tym terminie nadać na poczcie pozew ze skargi pauliańskiej. Oczywiście w ciągu tych pięciu lat nie musi dojść do rozstrzygnięcia sprawy przed sądem. Gdyby tak był zbudowany ten termin przedawnienia, to mógłby on faktycznie odbierać prawo skorzystania ze skargi pauliańskiej w tych najbardziej obłożonych sądach w Polsce, gdzie strony muszą borykać się z dużymi opóźnieniami w rozpatrywaniu spraw.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku- Kodeks cywilny
Ustawa z dnia  17 listopada 1964 roku - Kodeks postępowania cywilnego

Autor: Anna Pieślak