Porady Obywatelskie

Najstarszy syn Pani Alicji – Artur jest obecnie w 7 klasie szkoły podstawowej. Nigdy nie miał najlepszych ocen ale zawsze jakoś sobie radził w nauce. W ubiegłym roku zaczął wagarować, w wyniku czego znacznie obniżyły się jego oceny, był zagrożony z czterech przedmiotów. Ponadto Artur kilka razy wrócił do domu w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Pani Alicja starała się pomagać synowi, rozmawiała z nim, motywowała go do poprawy zachowania. Podjęła również współpracę z wychowawcą i pedagogiem szkolnym. Został spisany kontrakt, w którym syn zobowiązał się do regularnego uczęszczania do szkoły, poprawy ocen i zachowania. Niestety, Artur nie wywiązał się ze swoich obowiązków szkolnych, nie zdał do następnej klasy, a ponadto dwukrotnie został przyłapany na spożywaniu alkoholu w szkolnej toalecie. 

Pani Alicja bardzo chciałaby pomóc dziecku, ale jednocześnie przyznaje, że jest bezradna wobec jego postępowania, ponieważ syn nie reaguje na żadne prośby, nakazy czy zakazy. Wobec takiej sytuacji, pedagog szkolny zaproponował pani Alicji umieszczenie syna w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii, jednocześnie wskazując że jeżeli tego nie zrobi a postępowanie Artura nie ulegnie poprawie, to szkoła będzie zmuszona skierować sprawę do Sądu Rodzinnego ze względu na podejrzenie demoralizacji, w konsekwencji czego syn może zostać umieszczony w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym. Pani Alicja chciałaby się dowiedzieć jaka jest różnica między młodzieżowym ośrodkiem socjoterapii a młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym i w jaki sposób odbywa się umieszczenie dziecka w ośrodku.

Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii (MOS) a Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy (MOW)

Podstawowym zadaniem młodzieżowych ośrodków jest eliminowanie przejawów niedostosowania społecznego i przejawów zaburzeń zachowania oraz przygotowanie wychowanków do samodzielnego i odpowiedzialnego życia po opuszczeniu ośrodka, zgodnego z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi.

• Młodzieżowe ośrodki wychowawcze są przeznaczone dla dzieci i młodzieży niedostosowanych społecznie wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy, wychowania, pomocy psychologiczno-pedagogicznej i resocjalizacji.

• Młodzieżowe ośrodki socjoterapii są przeznaczone dla dzieci i młodzieży, które z powodu zaburzeń rozwojowych, trudności w uczeniu się i zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym są zagrożone niedostosowaniem społecznym i wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy, wychowania, pomocy psychologiczno-pedagogicznej i socjoterapii.

Kluczowym słowem, określającym wychowanków jest zagrożenie niedostosowaniem społecznym oraz niedostosowanie społeczne. W obowiązującym systemie prawnym nie ma sprecyzowanej definicji niedostosowania społecznego, jednak specjalistyczna literatura wskazuje, że jej przesłankami są m.in. następujące zachowania: 

• Brak realizacji obowiązków szkolnych, w tym nagminne wagary oraz niewłaściwe zachowanie w szkole
• Spożywanie alkoholu i/lub stosowanie innych środków psychoaktywnych
• Nieprzestrzeganie przepisów i obowiązujących norm prawnych oraz popełnianie czynów karalnych 
• Agresywne zachowania względem otoczenia, w tym stosowanie przemocy, niszczenie mienia, udział w bójkach lub kradzieżach

W zależności od intensywności występowania powyższych objawów różnicuje się niedostosowanie społeczne i zagrożenie niedostosowaniem społecznym.

Sposób funkcjonowania ośrodków

Młodzieżowy ośrodek wychowawczy i młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniają wychowankom całodobową opiekę, to znaczy, że dziecko zarówno mieszka, jak i uczy się w ośrodku. 

Wychowankowie ośrodków wychowawczych i socjoterapeutycznych uczęszczają do szkoły funkcjonującej w ośrodku. W skład każdego ośrodka wchodzi co najmniej jedna ze szkół: szkoła podstawowa specjalna, gimnazjum specjalne lub szkoła ponadgimnazjalna specjalna. Oprócz edukacji szkolnej wychowankowie ośrodków uczestniczą w różnych zajęciach, które mają na celu eliminowanie przejawów niedostosowania społecznego oraz nabywanie umiejętności życiowych i społecznych ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i społecznym po opuszczeniu ośrodka. Są to przede wszystkim zajęcia: resocjalizacyjne, socjoterapeutyczne, profilaktyczno-wychowawcze, rewalidacyjne, terapeutyczne, sportowe, rekreacyjne oraz kulturalno-oświatowe.

Ośrodki zapewniają pokoje mieszkalne przeznaczone dla nie więcej niż 4 wychowanków, które są wyposażone w łóżka, szafki do przechowywania rzeczy osobistych oraz szafy ubraniowe. Oprócz tego wychowankowie mogą korzystać z pomieszczeń rekreacyjno-wypoczynkowych, pomieszczeń umożliwiających organizację spotkań społeczności ośrodka, pomieszczeń do prowadzenia zajęć, miejsc umożliwiających samodzielne przygotowywanie posiłków, pokoju dla chorych; miejsc umożliwiających samodzielne pranie i suszenie rzeczy osobistych oraz łazienki i toalety.

Tryb przyjęcia do ośrodków

W przypadku Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii przyjęcie następuje na wniosek rodzica lub opiekuna prawnego a warunkiem przyjęcia jest posiadanie orzeczenia Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego. Co ważne, MOS-y działają w oparciu o zasadę dobrowolności oraz w pełni świadomy udział, dlatego też osoba ubiegająca się o przyjęcie musi samodzielnie podjąć decyzję odnośnie akceptacji pobytu i zasad obowiązujących w ośrodku.

Zatem, jeżeli Pani Alicja chciałby umieścić Artura w MOS-ie, to w pierwszej kolejności powinna udać się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej (właściwej dla szkoły, do której obecnie uczęszcza Artur) i tam złożyć wniosek o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym. Do wniosku o wydanie orzeczenia należy obowiązkowo dostarczyć zaświadczenie od lekarza, stwierdzające zagrożenie niedostosowaniem społecznym. Poradnia wyznaczy terminy badań psychologicznych i pedagogicznych, a następnie w terminie do 30 dni wyda orzeczenie, w którym określi zalecaną formę kształcenia. Co ważne, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres etapu edukacyjnego albo okres kształcenia w danej szkole, zatem w przypadku Artura orzeczenie byłoby ważne do czasu zakończenia nauki w szkole podstawowej. Dopiero po uzyskaniu orzeczenia Pani Alicja może złożyć wniosek o przyjęcie syna do Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii, przy czym o takie przyjęcie można ubiegać się przez cały rok szkolny. Jeżeli Ośrodek dysponuje wolnymi miejscami to zostanie przeprowadzona rozmowa kwalifikacyjna, podczas której Artur powinien wyrazić dobrowolną zgodę na pobyt w ośrodku. 

Przyjęcie do Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego odbywa się na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego o zastosowaniu środka wychowawczego. Zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich, szkoła może powiadomić sąd rodzinny o istnieniu okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w tym m.in. systematycznym uchylaniu się od obowiązku szkolnego oraz używaniu alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia. Wśród środków zapobiegania i zwalczania demoralizacji, które może zastosować sąd rodzinny wobec nieletniego jest m.in. orzeczenie o umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Jeżeli Sąd Rodzinny wyda takie postanowienie, to następnie Ośrodek Rozwoju Edukacji MEN podejmuje decyzję, w którym konkretnie ośrodku nieletni zostanie umieszczony, a procedurę kończy wydanie skierowania przez starostę właściwego dla miejsca zamieszkania nieletniego. O wydaniu skierowania sąd powiadamia rodzica, który we wskazanym terminie powinien skontaktować się z Ośrodkiem i ustalić datę przyjęcia nieletniego do ośrodka. 

Podsumowując, jeśli szkoła skieruje wniosek do sądu rodzinnego, to cała procedura będzie odbywać się poza panią Alicją i jej synem, których rola ograniczy się do stawiennictwa na sprawie sądowej, a następnie do konieczności wykonania postanowienia sądu. Warto zwrócić uwagę, że w obecnej sytuacji epidemiologicznej dopuszczalna jest możliwość przeprowadzania rozpraw i posiedzeń sądowych przy użyciu środków komunikacji na odległość z bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (więcej o zasadach działania sądów w dobie pandemii można przeczytać pod tym linkiem: https://poradnictwoobywatelskie.com/2020/11/09/e-rozprawa-nowe-zasady-dzialania-sadow-w-dobie-pandemii/

Różnice pomiędzy MOS i MOW

Kluczową różnicą w funkcjonowaniu MOS i MOW jest okres pobytu wychowanków. Pobyt w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii jest określony przez okres, na który zostało wydane orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej. Jeżeli więc trafił tam uczeń szkoły podstawowej to będzie przebywał w ośrodku do czasu zakończenia nauki w tej szkole, a następnie może ubiegać się o przyjęcie do stacjonarnej szkoły ponadpodstawowej. 

Natomiast w przypadku umieszczenia w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym okres pobytu jest określony w postanowieniu sądu rodzinnego i może trwać do ukończenia 18. roku życia. Przy czym możliwe jest złożenie wniosku do sądu rodzinnego o uchylenie lub zmianę środka wychowawczego i zwolnienie z ośrodka. Wniosek taki może być złożony przez dyrektora ośrodka lub rodzica i należy w nim wskazać informacje dotyczące efektów działań resocjalizacyjnych, które uzasadniają przypuszczenie, że wychowanek może prawidłowo funkcjonować poza ośrodkiem.

Kolejną ważną różnicą jest urlopowanie wychowanków do domu. Młodzieżowe ośrodki wychowawcze są placówkami funkcjonującymi przez cały rok kalendarzowy, w których nie są przewidziane żadne ferie szkolne, zatem wychowankowie pozostają w nich również w okresie wakacji, ferii zimowych oraz innych przerw szkolnych. Wychowankowie mogą wracać do domów rodzinnych tylko za zgodą sądu rodzinnego, a wniosek o wyrażenie przez sąd rodzinny zgody na urlopowanie może złożyć dyrektor ośrodka na prośbę wychowawcy.

Natomiast Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii są placówkami, w których przewidziane są przerwy szkolne w postaci wakacji, ferii zimowych czy okresów świątecznych i ten czas wychowankowie mogą spędzać w domach. Wprawdzie każdy ośrodek funkcjonuje w oparciu o własne regulaminy, jednak najczęściej wychowankowie przebywają w MOS od poniedziałku do piątku, natomiast weekendy mogą spędzać w swoich domach rodzinnych.

Podsumowując, pedagog szkolny zaproponował Pani Alicji umieszczenie syna w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii ze względu na jego trudności w uczeniu się oraz zachowanie, które może wskazywać na zagrożenie niedostosowaniem społecznym. Zgadzając się na umieszczenie syna w takim ośrodku, Pani Alicja ma możliwość wyboru konkretnej placówki oraz otrzymania wsparcia w procesie wychowawczym. Podczas pobytu w ośrodku zostaną rozpoznane indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne Artura, na podstawie których ośrodek zastosuje specjalną organizację nauki oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczną, a po ukończeniu 8-ej klasy szkoły podstawowej Artur będzie mógł wrócić do domu rodzinnego i kontynuować naukę w stacjonarnej szkole ponadpodstawowej. 

Podstawa prawna:
Ustawa o z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich;
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2015 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach.

Autor: Marta Jeżykowska