dział spadku

Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe? Część druga – Dział spadku

17 października 2022

Pani Karolina i pani Alicja odziedziczyły po matce mieszkanie w Warszawie oraz działkę z domem całorocznym nad Bugiem. Muszą podzielić się tym majątkiem. Pani Alicja najchętniej sprzedałaby te nieruchomości, bo potrzebuje pieniędzy na spłatę zadłużenia. Pani Karolina ze względów sentymentalnych chciałaby zachować działkę nad Bugiem. Panie są w dobrych relacjach i po wstępnej wycenie doszły do wniosku, że wartość działki z domem odpowiada wartości mieszkania w Warszawie. Chciałyby więc tak podzielić się majątkiem, żeby pani Karolinie przypadła w udziale działka, a pani Alicji mieszkanie, które będzie mogła sprzedać. Pytają doradcy obywatelskiego, jak mają dopełnić formalności?

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wskazuje tylko udziały, w jakich poszczególni spadkobiercy dziedziczą po zmarłym. To samo jest w dokumencie poświadczenia dziedziczenia, sporządzonym przez notariusza. Nie wskazuje się tam obiektów czy przedmiotów wchodzących w skład spadku.

To w kolejnym, drugim etapie postępowania spadkowego następuje podział masy spadkowej. Prawo do wystąpienia o dział spadku nie przedawnia się, a więc można to zrobić w każdym momencie nawet po 10 czy po 20 latach od śmierci spadkodawcy.

Jeżeli spadkobierca jest tylko jeden, przeprowadzanie postępowania o dział spadku nie będzie konieczne.

Dział spadku może być dokonany przed sądem lub przed notariuszem.

Poprzez notariusza umowę o dział spadku można sporządzić nawet tego samego dnia, co stwierdzenie nabycia spadku, ale to tylko w przypadku, gdy wszyscy spadkobiercy czy ich pełnomocnicy są zgodni co do podziału spadku.

Natomiast postępowanie o dział spadku na drodze sądowej, będzie przeprowadzone zarówno gdy spadkobiercy są zgodni co do podziału, jak również gdy występuje między nimi konflikt.

W sądzie oba rozstrzygnięcia będą wydane w osobnych postanowieniach – w pierwszej kolejności sąd wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, następnie poczeka na jego uprawomocnienie się i dopiero, jeśli uczestnicy sprawy nie wniosą apelacji, będzie rozstrzygał w sprawie działu spadku.

Zarówno u notariusza jak i w sądzie to spadkobierca musi zaprezentować projekt działu spadku. We wniosku o dział spadku można zaproponować przyznanie jednemu spadkobiercy całego majątku spadkowego z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców albo przyznanie spadkobiercom poszczególnych składników majątkowych z obowiązkiem spłat lub bez obowiązku spłat.

W razie sporu między spadkobiercami co do podziału spadku, sąd rozstrzygnie sprawę, biorąc pod uwagę najlepszy, zdaniem sądu, podział składników majątkowych. Od orzeczenia wydanego przez sąd, każda ze stron będzie mogła się odwołać, składając apelację.

Niezależnie od sposobu nabycia spadku, każdy spadkobierca, który zdecyduje się przyjąć majątek po zmarłej osobie, musi pamiętać o obowiązku złożenia stosownego zeznania lub zawiadomienia podatkowego do urzędu skarbowego. Ma na to 1 miesiąc od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku albo uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Jedyną możliwością uniknięcia załatwiania formalności skarbowych związanych ze spadkiem jest jego odrzucenie.

W przypadku pani Alicji i pani Karoliny, sprawa działu spadku jest o tyle prosta, że panie uzgodniły między sobą, co której przypadnie w udziale. Teraz pozostaje im tylko zdecydować, gdzie załatwić formalności – jeśli zdecydują się na notariusza, sprawa zostanie załatwiona „od ręki”, oczywiście po dostarczeniu do biura notarialnego wszystkich niezbędnych dokumentów, dotyczących nieruchomości, których zebranie może również zająć trochę czasu. Ale takie rozwiązanie jest kosztowniejsze niż sprawa w sądzie. Opłata notarialna będzie uzależniona od wartości nieruchomości – jeśli ich wartość przekracza 1.000.000 zł, opłata może wynieść nawet kilka tysięcy złotych.

Tańsze, choć wymagające znacznie więcej czasu, będzie zwrócenie się z wnioskiem o dział spadku do sądu. W sądzie pobiera się od wniosku o dział spadku opłatę stałą w kwocie 500 zł, ale w przypadku, gdzie mamy zgodny projekt podziału spadku, pobiera się niższą opłatę stałą – a mianowicie 300 zł. Opłatę stałą w kwocie 1.000 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych.

Podstawa prawna:
Kodeks cywilny
Ustawa o podatku od spadków i darowizn.

Autorka: Beata Klimkiewicz

Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe? Część I – nabycie spadku

12 września 2022

Pan Karol dwa miesiące temu stracił matkę. Wraz z bratem są jej jedynymi spadkobiercami. Po zmarłej zostało mieszkanie własnościowe i konto w banku. Mieszkanie było własnością obojga rodziców, ale po śmierci ojca 6 lat temu, nikt nie pomyślał o przeprowadzeniu postępowania spadkowego. Teraz bracia chcieliby sprzedać to mieszkanie, ale w księgach wieczystych właścicielami są obydwoje rodzice. Chcieliby też dowiedzieć się, czy na koncie bankowym matki pozostały jakieś pieniądze. Pogrzeb kosztował 15.000 zł, musieli dopłacić 11.000 zł do tego, co na pogrzeb otrzymali z ZUS, więc oszczędności mamy na koncie mogłyby umożliwić im choć częściowe pokrycie kosztów pogrzebu. Udali się do doradcy obywatelskiego, żeby zapytać, jakich formalności muszą dopełnić, aby formalnie uzyskać spadek.

Przepisy nie nakładają na spadkobierców obowiązku przeprowadzenia postępowania spadkowego. Postępowanie spadkowe jest jednak niezbędne do tego, aby formalnie potwierdzić prawa do nabytego spadku i przejąć uzyskane w spadku składniki majątkowe np. dokonać wpisu w księdze wieczystej czy pobrać pieniądze z konta bankowego spadkodawcy. Dlatego bracia muszą przeprowadzić postępowanie spadkowe po ojcu i po matce.

Może się to odbyć u notariusza albo na drodze sądowej, przy czym każda form wiąże się z nieco innymi kosztami.

Postępowanie spadkowe składa się zazwyczaj z dwóch etapów.

Pierwszym etapem jest postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, podczas którego zakreślony zostaje jedynie krąg spadkobierców ustawowych lub testamentowych i udziały, jakie każdy z nich dziedziczy. Na tym pierwszym etapie można już zakończyć postępowanie spadkowe w przypadku, kiedy jest tylko jeden spadkobierca lub gdy nie ma potrzeby dzielenia spadku pomiędzy spadkobierców.

Drugim etapem jest dział spadku, na mocy którego poszczególne przedmioty wchodzące w skład spadku zostają przydzielone konkretnym spadkobiercom.

Postępowanie spadkowe możemy przeprowadzić sądownie, albo u notariusza (przy spełnieniu pewnych warunków wymienionych dalej). Notarialne postępowanie spadkowe jest możliwe tylko wtedy, gdy pomiędzy spadkobiercami i rodziną zmarłego panują dobre relacje i nikt nie kwestionuje ostatniej woli spadkodawcy. W pierwszym etapie, aby można było poświadczyć dziedziczenie u notariusza, koniecznym jest stawienie się u niego wszystkich spadkobierców lub ich pełnomocników. Jeśli warunku tego nie można spełnić, pozostaje tylko postępowanie sądowe.

Sądowe postępowanie spadkowe w sprawie stwierdzenia nabycia spadku musi być przeprowadzone przez sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, ale jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, postępowanie przeprowadza się przed sądem miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W związku z tym, że w przypadku pana Karola jedno i drugie z rodziców mieszkało i umarło w tej samej miejscowości, bracia mogą zwrócić się z jednym wnioskiem do tego samego sądu i przeprowadzić dwa postępowania spadkowe za jednym razem.

Znacznie szybciej przeprowadza się postępowanie spadkowe u notariusza, ale warunkiem takiego załatwienia sprawy jest obecność u notariusza wszystkich osób powołanych do dziedziczenia lub ich pełnomocników. Akt poświadczenia dziedziczenia może zostać przygotowany przez każdego notariusza, którego wybiorą spadkobiercy. Może to być osoba z dowolnie wybranej kancelarii notarialnej bez względu na to, gdzie znajduje się majątek wchodzący w skład spadku, czy gdzie mieszkał spadkodawca.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, spadkobierca ma trzy możliwości przy nabywaniu spadku:

– może przyjąć spadek wprost – bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, ma na to 6 miesięcy;

– może przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku;

– może spadek odrzucić, ale na to ma tylko 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy lub od momentu, kiedy dowiedział się o swoim powołaniu do dziedziczenia.

Występując o dokument nabycia spadku, należy czy to w sądzie, czy u notariusza przedstawić następujące dokumenty i informacje:

Akt zgonu spadkodawcy

2. Akty urodzenia spadkobierców (w przypadku zamężnych kobiet, jeśli zmieniły nazwisko – akt zawarcia małżeństwa)

3. Testament (jeśli został spisany).

4. Dane spadkobierców (imiona i nazwiska, nr PESEL, miejsce zamieszkania).

Notarialne poświadczenie dziedziczenia przed notariuszem jak i stwierdzenie nabycia spadku w sądzie mają takie same skutki prawne i mogą być podstawą do dokonania wpisu np. w księgach wieczystych; można też na ich podstawie sprzedać mieszkanie, jeśli wszyscy spadkobiercy wyrażą taką wolę. Dokumenty te złożone w banku, pozwalają na dostęp do funduszy zmarłego w częściach wskazanych dla poszczególnych spadkobiorców, o ile spadkodawca nie dokonał dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (wówczas takie oszczędności do spadku nie wchodzą). A także możemy zwrócić się do dowolnego banku z dyspozycją sprawdzenia, w jakich bankach spadkodawca ulokował swoje oszczędności.

W przypadku pana Karola, żeby móc dysponować mieszkaniem rodziców, synowie muszą przeprowadzić postępowanie spadkowe po ojcu i po matce. Jeśli są zgodni, najszybszym sposobem będzie przeprowadzenie postępowania spadkowego u notariusza. Jeśli w skład spadku wchodzi tylko mieszkanie i pieniądze na koncie, a są zgodni co do sprzedaży i swoich udziałów w spadku, bracia mogą zrezygnować z formalnego działu majątku, gdyż akt poświadczenia dziedziczenia spisany u notariusza wystarczy im do przeprowadzenia wszelkich czynności prawnych.

Podstawa prawna:
Kodeks cywilny
Kodeks postępowania cywilnego

Autorka: Beata Klimkiewicz

19 października 2020

Panu Maciejowi trzy miesiące temu zmarł ojciec. Ojciec nie pozostawił testamentu. Pan Maciej wraz z przyrodnim bratem Jakubem są jedynymi spadkobiercami. W skład masy spadkowej wchodzi mieszkanie (w którym mieszka Pan Maciej), samochód osobowy, środki pieniężne na rachunku bankowym oraz niespłacona pożyczka bankowa w kwocie 70 tysięcy złotych. Spadkobiercy nie odrzucili spadku tylko poświadczyli dziedziczenie u notariusza.

Tydzień temu Pan Maciej otrzymał list z banku, w którym bank wezwał go do spłaty całego zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki zawartej między bankiem a zmarłym ojcem. Pan Maciej skontaktował się z bratem i zaproponował spłatę zadłużenia z środków z rachunku bankowego ojca (kwota 50 tys. zł) oraz z własnych środków (każdy z braci po 10 tys. zł). Brat jednak odmówił i zażądał sprzedaży mieszkania i spłaty zadłużenia z otrzymanych środków.

Pan Maciej zgłosił się do Punktu NPO (nieodpłatne porady obywatelskie) z zapytaniem czy wystarczy jak spłaci swoją część długu częściowo z pieniędzy na rachunku bankowym należącym do zmarłego ojca a częściowo ze środków własnych.

Doradczyni poinformowała Pana Macieja, że poświadczenie dziedziczenia bądź stwierdzenie nabycia spadku nie uprawniają dziedziczącego do dowolności w dysponowaniu odziedziczonym majątkiem. W notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia lub postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku wymienione są jedynie osoby, które są spadkobiercami oraz ich ułamkowy udział w majątku spadkowym. Wskazany ułamek określa część, jaką dziedziczy konkretny spadkobierca w całym majątku spadkowym, a nie w konkretnych przedmiotach. Należy tu również wspomnieć, że na tym etapie postępowania spadkowego wszyscy spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie, co oznacza że wierzyciel może żądać spłaty zadłużenia od wszystkich spadkobierców lub tylko od jednego.

Żeby zadecydować, które z przedmiotów należących do spadku staną się własnością konkretnego spadkobiercy należy przeprowadzić tzw. dział spadku. Dopiero po przeprowadzeniu działu spadku określone przedmioty stają się wyłączną własnością poszczególnych spadkobierców. Do czasu działu spadku majątek spadkowy stanowi jedną całość, zaś dopiero po przeprowadzeniu działu następuje połączenie majątku osobistego spadkobierców z odziedziczonym przez nich majątkiem spadkowym. Zmienia się także odpowiedzialność za długi spadkowe. Od chwili dokonania działu spadku każdy z dotychczasowych współspadkobierców odpowiada za długi samodzielnie, w stosunku do wielkości przysługującego mu udziału.

Dział spadku może być dokonany w drodze umowy lub w drodze postępowania przed sądem.

Umowny dział spadku

Dział spadku w drodze umowy możliwy jest jedynie, gdy istnieje zgodna wola współspadkobierców. Zgoda musi istnieć nie tylko co do dokonania samego działu, ale także do tego, w jaki sposób ma być on dokonany. Stronami umowy będą wszyscy spadkobiercy. Sama forma umowy uzależniona jest w dużej mierze od tego, co wchodzi w skład spadku. Jeżeli będzie to nieruchomość, wymagana jest forma aktu notarialnego. Treść umowy ustalają same strony. Ta forma działu spadku wiąże się z koniecznością wniesienia opłaty u notariusza. Wysokość maksymalnej stawki zależy od wartości majątku, który podlega podziałowi i wynosi:

– do 3000 zł – 100 zł;

– powyżej 3000 zł do 10.000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;

– powyżej 10.000 zł do 30.000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;

– powyżej 30.000 zł do 60.000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;

– powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;

– powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;

– powyżej 2.000.000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn – nie więcej niż 7500 zł.

Sądowy dział spadku

Jeśli między stronami istnieje spór, co do działu spadku, tak jak w przypadku Pana Macieja, sprawa wnoszona jest do sądu. Wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć każdy ze współspadkobierców oraz nabywca udziału w spadku.

Jeśli wierzyciel spadkobiercy dokonał zajęcia praw spadkowych w drodze egzekucji, to również może wystąpić z takim wnioskiem, wykazując swój interes prawny.

Z wnioskiem o dokonanie sądowego działu spadku można wystąpić w dowolnym terminie, w tym przypadku nie występuje jakikolwiek okres przedawnienia.

We wniosku o dział spadku wnioskodawca określa, co wchodzi w skład majątku spadkowego oraz podaje szacunkową wartość każdego składnika spadku. Decydujące znaczenia dla ustalenia stanu majątku spadkowego ma chwila otwarcia spadku, a dla ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów, chwila dokonywania działu. W przypadku, gdy uczestnicy postępowania zgodnie ustalają wartość przedmiotu podlegającego podziałowi, to ta wartość jest dla sądu wiążąca. W przypadku rozbieżności w tej kwestii, wartość masy spadkowej określi sąd na podstawie opinii biegłego.

Po ustaleniu składu i wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku spadkowego następuje wybór sposobu podziału tego majątku. Wnioskodawca już we wniosku proponuje sposób podziału. Przedmioty majątku można podzielić fizycznie i przyznać je poszczególnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Możliwe jest przy tym ustalenie dopłat, jeśli wartość przyznanych części nie odpowiada wielkości udziałów osób uprawnionych. Oprócz tego możliwe jest przyznanie przedmiotów w całości jednemu lub niektórym spadkobiercom. Z reguły mają oni obowiązek dokonania spłaty na rzecz pozostałych. Można również przyznać jakiś przedmiot lub przedmioty dwóm lub więcej współspadkobiercom jako współwłasność w częściach ułamkowych – jednak następuje to na ich żądanie. Można również dokonać tak zwanego działu cywilnego rzeczy należących do spadku – dokonywana jest ich sprzedaż, a uzyskana suma dzielona pomiędzy współspadkobierców w stosunku do wielkości udziałów przysługujących im w spadku.

W sytuacji, gdy spadkobiercy nie potrafią wypracować wspólnego stanowiska co do sposobu podziału, to sąd orzeka w jaki sposób majątek osoby zmarłej zostanie podzielony. Na podstawie postanowienia sądu sprzedaży w drodze licytacji dokonuje komornik. Uzyskane z tej sprzedaży pieniądze są dzielone pomiędzy spadkobierców. Nie jest to korzystne finansowo dla spadkobierców, ponieważ przy licytacji majątku nigdy nie uzyska się wartości takiej, jak w przypadku sprzedaży na wolnym rynku. Trzeba się także liczyć z dodatkowymi kosztami egzekucyjnymi i związanymi ze sporządzeniem operatu szacunkowego przez rzeczoznawcę.

Doradca omówił z Panem Maciejem, jak powinien wyglądać i co zawierać wniosek o dział spadku. Przede wszystkim pierwszym dokumentem, bez którego nie można złożyć wniosku o dział spadku jest notarialne poświadczenie dziedziczenia lub sądowe stwierdzenie nabycia spadku. Gdy takim dokumentem już dysponujemy, następnym krokiem jest określenie składników majątku spadkowego wraz z ich szacunkową wartością. Składniki majątku to nieruchomości (domy, mieszkania, działki), jak i ruchomości ruchomości (np. samochód, meble, dzieła sztuki itp.). Określając wartość majątku spadkowego należy wziąć pod uwagę:

a) w przypadku nieruchomości: kubaturę, liczbę kondygnacji, lokalizację, stan prawny, stan techniczny, położenie nieruchomości, cenę rynkową;

b) w przypadku ruchomości: rok produkcji, stan techniczny, marka, model, kraj produkcji, cena rynkowa.

Do wniosku należy dołączyć także inne dokumenty, np. wypisy z księgi wieczystej, karty pojazdów, faktury zakupu. W przypadku środków pieniężnych, akcji czy obligacji wnioskodawca dołącza zaświadczenie z banku o stanie konta na dzień śmierci spadkodawcy oraz potwierdzenia zakupu obligacji, akcji lub zaświadczenie z banku czy biura maklerskiego.

Kolejnym krokiem jest określenie, w jaki sposób wnioskodawca chce aby majątek został podzielony pomiędzy spadkobierców. W przypadku, gdy przy podziale majątku dochodzi do obowiązku dokonania spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców przez wnioskodawcę, wnioskodawca musi podać sposób spłaty (jednorazowo czy w ratach) oraz termin spłaty (np. 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia). W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca uzasadnia dlaczego chce aby majątek spadkowy był w taki sposób podzielony oraz wykazuje swoje możliwości finansowe dołączając do wniosku: zaświadczenie o wysokości wynagrodzenia, zeznanie roczne składane w Urzędzie Skarbowym lub dokument potwierdzający wysokość świadczenia otrzymywanego z ZUS.

Składając wniosek o dział spadku należy również pamiętać o wniesieniu opłaty sądowej, która wynosi:

– 500 zł – od wniosku o dział spadku,

– 300 zł – jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku,

– 1000 zł – od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności,

– 600 zł – od wniosku, jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności

W przypadku Pana Macieja umowny dział spadku nie jest możliwy, ponieważ spadkobiercy mają odmienne zdanie w sprawie odziedziczonego mieszkania. Pan Maciej chce je zatrzymać i dalej w nim mieszkać, a brat Jakub chce sprzedać i podzielić się kwotą pozostałą po spłacie długu.

Pan Maciej powinien złożyć do sądu wniosek o dział spadku i określić w nim, co wchodzi w skład masy spadkowej, jaka jest jej wartość oraz zaproponować jak ma zostać podzielony majątek np. środki pieniężne na rachunku bankowym podzielone po połowie, sprzedaż samochodu i środki uzyskane ze sprzedaży samochodu podzielone po połowie, a mieszkanie – przejęcie udziałów z koniecznością spłaty na rzecz brata.

Podstawa Prawna:
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego
Ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.06.2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej

Autor: Grażyna Dylewska