Kurator sądowy – rola i zadania

Do Punktu Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego zgłosiła się pani Małgorzata, której syn wszedł w konflikt z prawem, miał sprawę w sądzie i sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary na okres próby oraz wyznaczył dla syna kuratora. Pani kuratorka już dwa razy przyszła do nich do mieszkania, a jak syn poszedł do niej na dyżur do sądu, to zrobiła mu badanie testem narkotykowym. Pani Małgorzata chciałaby się dowiedzieć, czy kuratorka może ich nachodzić w domu i czy może testować syna.

Kodeks karny w art. 115 § 13 pkt 3 wskazuje, że kurator sądowy jest to funkcjonariusz publiczny powołany do realizacji zadań określonych w ustawie. Katalog obowiązków jest bardzo obszerny, a konkretne zadania wynikają z faktu dla kogo i w jakiej sprawie kurator został ustanowiony. Zasady organizacji służby kuratorskiej i wykonywania obowiązków przez kuratorów sądowych oraz status kuratorów sądowych określa odrębna ustawa o kuratorach sądowych.

Kuratorów sądowych dzieli się na:

kuratorów dla osób dorosłych, wobec których orzeczenie wydał sąd karny,
kuratorów rodzinnych wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich.

Ponadto kuratorów sądowych dzieli się na zawodowych i społecznych (ostatni wykonują zadania wynikające z orzeczeń sądowych społecznie).

Kuratorzy realizują związane z wykonywaniem orzeczeń sądu zadania o charakterze: wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym, kontrolnym. Zadania w wymienionych obszarach realizowane są zarówno w miejscu zamieszkania osób, których dotyczy postępowanie, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek pobytu tych osób (np. w zakładach karnych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych i leczniczo-rehabilitacyjnych), ich miejscach pracy oraz na terenie sądów, gdzie kuratorzy pełnią dyżury.

Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:

odwiedzania w godzinach od 7:00 do 22:00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,
przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
żądania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

Powyższe uprawnienia przysługują również kuratorowi społecznemu w związku z wykonywaniem przez niego czynności zleconych przez sąd lub kuratora zawodowego.

Kuratorzy sądowi dla dorosłych przede wszystkim sprawują dozory wobec osób poddanych okresowej próbie w związku z zastosowaniem:

warunkowego umorzenia postępowania karnego,
warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności

oraz przeprowadzają, na zarządzenie sądu lub innego uprawnionego organu, wywiady środowiskowe, zarówno na etapie postępowania karnego wykonawczego (art. 14 § 1 k.k.w.), jak i postępowania karnego procesowego (art. 214 § 1 k.p.k.).

Sądowi kuratorzy zawodowi realizują poniżej wymienione zadania:

kontrolują i organizują wykonanie kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej, orzeczonej w zamian za karę grzywny,
kontrolują w okresie próby wykonanie nałożonych na skazanych lub sprawców czynów karalnych tzw. obowiązków probacyjnych, czyli tych związanych z poddaniem próbie, a określonych w art. 72 Kodeksu karnego, jak i zachowanie tych osób,
nadzorują wykonanie środka karnego, określonego w art. 41a k.k. (zakazy i nakazy dotyczące przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, albo kontaktowania się z określonymi osobami),
udzielają pomocy w ramach Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej osobom zwolnionym z zakładów karnych i aresztów śledczych i ich rodzinom oraz rodzinom osób pozbawionych wolności,
wykonują czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (SDE).

Ponadto, stosownie do art. 173a § 1 k.k.w., sądowy kurator zawodowy może zobowiązać skazanego lub sprawcę oddanego pod dozór lub zobowiązanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych do poddania się badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, a także badania takie przeprowadzić.

Na mocy art. 174 k.k.w. do zakresu działania sądowego kuratora społecznego (automatycznie też zawodowego) należy w szczególności:

odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych, oraz kontaktowanie się z ich rodziną,
żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono obowiązki,
współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy postępowanie wykonawcze,
współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia,
przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd,
przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji,
podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających,
udzielanie skazanym innej stosownej pomocy.

Z dniem 26 marca 2013 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych, które określa szczegółowy sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych.

Kuratorzy sądowi działają przy sądach rejonowych. Natomiast kurator okręgowy, do którego zadań należy m.in. wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu, koordynowanie działalności kuratorów sądowych na terenie swego działania, czy też kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych – działa przy sądzie okręgowym.

Doradca wyjaśnił pani Małgorzacie, że kurator ma prawo zobowiązać osobę, nad którą pełni dozór, do powstrzymania się od korzystania z używek (alkoholu, środków odurzających). Ma również prawo, w sytuacji podejrzenia o złamanie tego zobowiązania, do poddania dozorowanej osoby badaniom na obecność tych substancji w organizmie. Ma także wgląd w dokumenty sądowe oraz informacje na temat podopiecznego będące w posiadaniu policji i wszelkich innych instytucji lub organizacji, z którymi podopieczny miał kontakt. Kurator ma bardzo zróżnicowane godziny pracy. Często zdarza się, że musi zrobić wywiad środowiskowy o wczesnej godzinie porannej bądź późnym wieczorem. Zgodnie z artykułem 9 pkt. 1 ustawy o kuratorach sądowych wykonujących swoje obowiązki, ma on prawo odwiedzać rodzinę, którą nadzoruje siedem dni w tygodniu między godziną 7:00 a 22:00 w miejscu ich zamieszkania. Ze względu na zadaniowy charakter pracy, kurator sam decyduje o czasie, w którym ją wykonuje. W przepisach nie ma określonej liczby odwiedzin. Wskazywana jest z reguły przez sąd zatrudniający kuratora dolna granica liczby odwiedzin 1 raz w miesiącu, zaś górnej granicy brak.

Podstawa prawna:
Ustawa o kuratorach sądowych z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2020 r. poz .167),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2016 r. w sprawie sposobu i trybu wykonywania czynności przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych (Dz. U. z 2016 r. poz. 969),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu przeprowadzania badań na obecność alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie skazanego lub sprawcy oddanego pod dozór lub zobowiązanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych, ich dokumentowania oraz weryfikacji (Dz. U. z 2012 r. poz. 104)

Autorka: Maryla Sawa-Szeliga