Porady Obywatelskie

Pan Franciszek owdowiał 3 tygodnie temu. Oboje z żoną byli już emerytami i pan Franciszek obawia się, czy da radę teraz utrzymać się z jednej emerytury, zwłaszcza, że emerytura żony była znacznie wyższa od jego emerytury. Sąsiad doradził panu Franciszkowi, żeby dowiedział się, czy może w jakiś sposób zamienić swoją emeryturę na emeryturę żony, bo ponoć niektórzy ludzie korzystają z takiej możliwości. Pan Franciszek udał się do doradcy obywatelskiego i zapytał, czy może zwrócić się z takim wnioskiem do ZUS?

Pan Franciszek może starać się o rentę rodzinną. Kluczowym warunkiem starania się o rentę rodzinną jest, aby bliska osoba w chwili śmierci: miała ustalone prawo do emerytury lub do emerytury pomostowej, lub do renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki do jej uzyskania.

O rentę po zmarłym mogą wystąpić członkowie rodziny zmarłego – dzieci własne, dzieci przyjęte na wychowanie, małżonek, były małżonek oraz rodzice. 

W praktyce, aby otrzymać rentę rodzinną wszystkie wymienione osoby muszą spełniać pewne warunki. Dzieci mają ograniczenia wiekowe – mają prawo do renty, jeżeli nie ukończyły 16 lat, chyba że uczą się, wtedy mogą otrzymywać rentę do ukończenia 25 roku życia. Bez względu na wiek, rentę otrzymają dzieci całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji, jeśli ich niepełnosprawność powstała przed 16 rokiem życia, lub jeśli się uczyły – przed 25 rokiem życia. Dzieci przysposobione powinny zostać przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią opiekuna, aby mogły starać się o tę rentę.

Aby współmałżonek ubezpieczonego zmarłego otrzymał rentę rodzinną, powinien w chwili śmierci ubezpieczonego mieć ukończone 50 lat lub być niezdolnym do pracy. Przy tym małżonkowie powinni być przed śmiercią we wspólności małżeńskiej, która oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny a także więź duchową, osobistą, emocjonalną i uczuciową.

Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa/wdowiec, wychowujący dziecko, mające prawo do renty rodzinnej po zmarłym. 

Ponadto, jeśli wdowiec/wdowa w ciągu 5 lat od śmierci współmałżonka lub od zaprzestania wychowywania dzieci otrzymujących po nim rentę rodzinną, ukończy 50 lat, również nabywa prawa do renty rodzinnej.

Wdowa/wdowiec niespełniający powyższych warunków do uzyskania renty rodzinnej, a będący w trudnej sytuacji finansowej ze względu na brak źródła utrzymania, ma prawo do okresowego otrzymania renty rodzinnej – przez rok lub, jeśli zdobywa kwalifikacje zawodowe do wykonywania pracy zarobkowej – przez maksymalnie dwa lata.

Ponowne zamążpójście nie ma wpływu na uprawnienie wdowy/wdowca do renty rodzinnej.

O rentę po zmarłym może starać się rozwiedziony współmałżonek, jeżeli otrzymywał od niego przed śmiercią alimenty, ustalone wyrokiem sądowym czy ugodą sądową lub otrzymywał stałą pomoc materialną od zmarłego byłego współmałżonka (zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r. sygn. akt SK 61/13). 

W pewnych warunkach również rodzice zmarłego mają prawo dochodzić po nim renty rodzinnej – gdy korzystali z jego pomocy, aby się utrzymać, albo gdy są niezdolni do pracy, mają już ukończone 50 lat (lub ukończą w ciągu 5 lat od jego śmierci) a także, gdy wychowują dzieci zmarłego upoważnione do otrzymywania renty po nim. 

Osoba występująca o rentę rodzinną, może pobierać wynagrodzenie z tytułu pracy, ale musi poinformować o tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy składaniu wniosku o przyznanie świadczenia.

Przekroczenie pewnych progów wysokości dochodu może skutkować zmniejszeniem lub zawieszeniem wypłacania renty rodzinnej. Kwota renty zostanie zmniejszona, jeśli osiągnięty dochód z tytułu zatrudnienia przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia – obecnie jest to kwota 4,536.50 zł brutto (grudzień 2022 roku); renta zostanie obniżona o kwotę przekroczenia tego limitu.

Jeśli zarobki osoby występującej o rentę rodzinną przekroczą 130% przeciętnego wynagrodzenia, obecnie jest to kwota 8,424.90 zł brutto (grudzień 2022 roku), świadczenie zostanie zawieszone.

Po zmarłym wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która jest podzielona w równych częściach pomiędzy osoby uprawnione. Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba z rodziny zmarłego, otrzyma ona 85% świadczenia zmarłego, jeżeli dwie osoby będzie to 90% świadczenia zmarłego a w przypadku trzech uprawnionych osób wyniesie to 95% świadczenia zmarłego.

W celu otrzymania renty rodzinnej konieczne jest złożenie wniosku ERR-W, który można otrzymać w oddziale ZUS-u. Do formularza należy złożyć dodatkowo dokumenty potwierdzające spełnienie warunków do przyznania renty:

• dokument potwierdzający datę urodzenia i stwierdzający datę zgonu członka rodziny, po którym ma zostać przyznana renta,
• dokument potwierdzający datę urodzenia osoby ubiegającej się o rentę,
• odpis skrócony aktu małżeństwa, gdy o rentę ubiega się osoba owdowiała,
• zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka, osoby owdowiałej, wystawione przez lekarza leczącego, jeżeli przyznanie renty jest uzależnione od niezdolności do pracy,
• zaświadczenie o uczęszczaniu do szkoły, jeżeli dziecko ukończyło 16 lat,
• oświadczenie o pozostawaniu we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci współmałżonka, a jeżeli takiej wspólności nie było, dokument o ustaleniu prawa do alimentów na podstawie decyzji sądu lub też jakiekolwiek dowody na to, że zmarły wspierał materialnie byłego współmałżonka. 

Wymagane dokumenty są uzależnione od indywidualnej sytuacji danej rodziny i w poszczególnych przypadkach mogą być wymagane inne potwierdzenia, druki lub oświadczenia.

Od 1 marca 2022 roku, minimalna renta rodzinna wynosi 1.338,44 zł. Renta rodzinna jest każdego roku rewaloryzowana.

Pan Franciszek złożył dokumenty do ZUS o przyznanie renty rodzinnej w miesiąc po śmierci żony. Oprócz niego nikt o tę rentę nie wystąpił, gdyż ich dzieci są już dorosłe a rodzice żony od dawna nie żyją. Po dwóch miesiącach otrzymał rentę rodzinną, naliczoną od dnia śmierci żony w wysokości 85 % jej emerytury. Świadczenie to zastąpiło jego dotychczasową emeryturę, niższą od renty o 450 zł. 

Podstawa prawna:
Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r. sygn. akt SK 61/13 (Dz.U.2014.683).

Autorka: Beata Klimkiewicz