Pan Robert przed kilkunastu laty wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Tam przez 12 lat (do marca 2019 roku) pracował – przez 2 lata sam prowadził jednoosobową firmę, potem był zatrudniony w różnych miejscach jako pracownik. Wiosną 2019 roku przyjechał do Polski na Wielkanoc i postanowił pozostać w kraju aż do końca wakacji. Niestety, w maju miał bardzo poważny wypadek samochodowy i przez wiele tygodni leżał w szpitalu. Do momentu wybuchu pandemii był intensywnie rehabilitowany. W październiku 2019 roku złożył wniosek o przyznanie mu renty z tytułu niezdolności do pracy. W lutym 2020 roku ZUS uznał pana Roberta za całkowicie niezdolnego do pracy od momentu wypadku aż do końca 2022 roku. Niestety, do tej pory pan Robert nie otrzymał żadnych pieniędzy. Oszczędności pana Roberta z pracy w Wielkiej Brytanii, mimo iż niemałe, rozeszły się bardzo szybko, ponieważ bezpośrednio po wypadku konieczna była kosztowna prywatna rehabilitacja. Obecnie, gdyby nie pomoc rodziny, siostry i rodziców, pan Robert nie miałby pieniędzy ani na leki ani nawet na jedzenie. Zdesperowany pan Robert zwrócił się do Punktu Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego z zapytaniem czy należy się mu jakieś świadczenie z Wielkiej Brytanii, kiedy otrzyma wreszcie rentę i czy może teraz liczyć na jakąś pomoc materialną? 

Problem, z jakim zwrócił się pan Robert do Punktu Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego dotyczy już sporej grupy Polaków, a w przyszłości może dotyczyć jeszcze większej, ponieważ wielu z nas pracuje czy też pracowało w przeszłości poza granicami kraju. Zastanówmy się więc, na co może liczyć pan Robert.

Rozpocznijmy od pierwszej kwestii, czyli od starań Pana Roberta o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W związku z tym, iż Pan Robert przez wiele lat pracował na terenie Wielkiej Brytanii (GB),  przy rozpatrywaniu jego wniosku o rentę mają zastosowanie przepisy unijne. Pan Robert może się ubiegać o rentę na terenie GB, ale nie musi (a nawet obecnie nie może) składać odrębnego wniosku w „brytyjskim ZUS-ie”. 

Zgodnie z przepisami unijnymi wniosek o przyznanie świadczenia składa się w państwie członkowskim UE, w którym mieszka się aktualnie, zatem Pan Robert prawidłowo złożył wniosek w polskim ZUS-ie. Placówką ZUS-u wyznaczoną do obsługi wniosków na podstawie przepisów unijnych jest, w przypadku pana Roberta, Oddział ZUS w Gdańsku (Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych, ul. Chmielna 27/33, 80-748 Gdańsk), ponieważ obsługuje on wszystkie wnioski osób, które pracowały na terenie GB. Pan Robert do wniosku o rentę dołączył dokumenty potwierdzające jego zatrudnienie w GB oraz podał numer swojego zagranicznego ubezpieczenia. Jego wniosek został przekazany przez Oddział ZUS do odpowiedniej instytucji ubezpieczeniowej na terenie GB. Liczy się data złożenia wniosku w Polsce. Oczywiście, wniosek pana Roberta o rentę będzie rozpatrywany w GB według brytyjskich przepisów i polski ZUS nie ma wpływu na to, w jakim terminie go rozpatrzą i jaką decyzję podejmą w przypadku pana Roberta Brytyjczycy. Niestety, nie znamy przepisów rentowo-emerytalnych obowiązujących na terenie GB. W tej sprawie pan Robert może się skontaktować z brytyjskimi biurami porad obywatelskich, czyli Citizens Advice Bureau (www.citizensadvice.org.uk), które udzielają nieodpłatnej pomocy w postaci porad i informacji, także w języku polskim. Tam pan Robert dowie się, jakie kryteria trzeba spełnić ubiegając się o rentę w GB. „Brytyjski ZUS” wyda decyzję, którą Pan Robert otrzyma. 

Polski ZUS wystąpił do Brytyjczyków w sprawie pana Roberta nie tylko po to, aby przekazać im, że Pan Robert ubiega się o rentę, ale również w celu potwierdzenia okresów ubezpieczenia na terenie GB, ponieważ chce ustalić, czy Pan Robert uzyskał prawo do renty również na terenie Polski (niezależnie od renty brytyjskiej). 

Zgodnie z naszymi przepisami pan Robert otrzyma polską rentę z tytułu niezdolności do pracy, jeśli spełni łącznie następujące warunki:

1. Wobec danej osoby musi być orzeczona niezdolność do pracy – i to już zostało potwierdzone przez lekarza orzecznika ZUS. Pan Robert nie będzie ponownie badany przez angielskiego lekarza orzecznika. ZUS przekaże stronie brytyjskiej wszystkie niezbędne informacje dotyczące ustalenia niezdolności do pracy w Polsce, na podstawie których „brytyjski ZUS” będzie orzekał o niezdolności do pracy pana Roberta według swoich przepisów (mają inny system orzekania).
2. Ta niezdolność do pracy musi powstać w trakcie podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub nie później niż w ciągu 18 m-cy od ustania tego ubezpieczenia –niezdolność do pracy pana Roberta powstała w ciągu 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia na terenie GB, zatem ten warunek jest spełniony, ale ZUS musi otrzymać od Brytyjczyków formalne potwierdzenie.
3. Trzeba posiadać wymagany staż ubezpieczeniowy (5 lat w ostatnim 10-leciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem, w którym powstała Pańska niezdolność do pracy) – pan Robert wymagany okres pięciu lat w ostatnich dziesięciu przepracował na terenie GB, dlatego ZUS chce potwierdzenia od Brytyjczyków okresów ubezpieczenia pana Roberta, żeby zaliczyć je Panu Robertowi na terenie Polski (jest to niezbędne do spełnienia tego warunku). 

Te okresy ubezpieczenia uwzględnione zostaną również przy obliczaniu wysokości „polskiej renty”, która zostanie wyliczona proporcjonalnie jako stosunek polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i zagranicznych okresów ubezpieczenia. „Polska renta” będzie wypłacana tylko za staż ubezpieczeniowy w Polsce, nie będą uwzględnione zagraniczne wynagrodzenia za pracę pana Roberta, ponieważ składki zostały odprowadzone do systemu ubezpieczeniowego na terenie GB. Za okresy pracy na terenie Wielkiej Brytanii pan Robert może uzyskać „rentę brytyjską” (jeśli spełnia warunki przewidziane w brytyjskim systemie emerytalno-rentowym).

Jeżeli ZUS ustali Panu Robertowi prawo do renty w Polsce, to fakt pobierania przez Pana Roberta świadczenia zagranicznego nie spowoduje ani zmniejszenia, ani zawieszenia prawa do renty z ZUS. Pan Robert będzie mógł otrzymywać dwie osobne renty, czyli z Polski i GB.

Rozpatrzenie wniosku pan Roberta o rentę wydłuża się, ale najprawdopodobniej nie z winy ZUS-u, który zapewne wciąż czeka na potwierdzenie okresów ubezpieczenia ze strony brytyjskiej i jedyne, co mogą zrobić w Oddziale ZUS w Gdańsku, to słać ponaglenia do Brytyjczyków, którzy nie są zobligowani polskimi terminami ustawowymi.

Kolejna kwestia, to brak środków na utrzymanie pana Roberta, który obecnie pozostaje na utrzymaniu rodziny. Pan Robert może zwrócić się do Ośrodka Pomocy Społecznej o uzyskanie pomocy materialnej w postaci zasiłku okresowego. Aby skorzystać z takiej pomocy trzeba spełniać kryterium dochodowe, które jest bardzo niskie i wynosi obecnie 528 zł na osobę w rodzinie. Jeśli ta kwota jest przekroczona, to pomoc taka nie przysługuje.

Pan Robert ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy. To wskazuje na to, że jego stan  zdrowia jest poważny. W takiej sytuacji pan Robert może spróbować starań o świadczenie uzupełniające, tzw. 500+ dla osób niepełnosprawnych. Jest to świadczenie wypłacane przez ZUS. Pan Robert mógłby otrzymać je niezależnie od starań o rentę. Prawo do tego świadczenia mają osoby wobec których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji. Aby otrzymać to świadczenie, trzeba złożyć wniosek w tej sprawie do ZUS. Warto spróbować się o to postarać!

Ostatnia kwestia istotna dla pana Roberta – w okresie oczekiwania na przyznanie prawa do renty, Pan Robert podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu, czyli może korzystać z opieki zdrowotnej.

Autor: Anna Masny-Żelazowska