Opieka naprzemienna rodziców nad dzieckiem

Pani Joanna jest w trakcie procesu rozwodowego. Mają z mężem 11-letniego syna. Małżonkowie ustalili między sobą, że po rozwodzie obydwoje zostaną w Warszawie i nie będą synowi zmieniać szkoły. Pani Joanna nie może jednak dojść do porozumienia z mężem w kwestii opieki nad dzieckiem. Bardzo się tym martwi. Syn jest z tatą bardzo związany. Mąż chce mieć nastolatka pod opieką przez większość czasu. Pani Joanna też chce spędzać z synem jak najwięcej czasu. Pani Joanna słyszała o opiece naprzemiennej. Zgłosiła się do doradcy obywatelskiego z pytaniem, na czym polega opieka naprzemienna i w jaki sposób sąd może ustalić taką opiekę.

Doradca poinformował panią Joannę, iż przepisy prawa nie definiują pojęcia opieki naprzemiennej, mimo że odwołuje się do niej zarówno ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jak i ustawa o świadczeniach rodzinnych.

W sytuacji pani Joanny, rozwiązaniem może okazać się opieka naprzemienna, która polega na sprawowaniu przez rodziców opieki nad dzieckiem naprzemiennie w podobnych ustalonych wcześniej okresach. W praktyce wygląda to tak, że przez okres jednego lub więcej tygodni dziecko przebywa u matki, aby w następnym tygodniu lub tygodniach proporcjonalnie do czasu spędzonego u matki pozostawało pod opieką ojca.

Najważniejszym kryterium, jakim kieruje się sąd, ustalając opiekę naprzemienną, jest dobro dziecka. Opieka naprzemienna sprawdzi się w sytuacji, gdy rodzice dziecka nie pozostają w konflikcie, mieszkają stosunkowo blisko siebie i w związku z tym istnieje możliwość pogodzenia sprawowania opieki naprzemiennej z uczęszczaniem przez dziecko do placówek oświatowych.

Jakie kryteria decydują o ustanowieniu opieki naprzemiennej?

Opieka naprzemienna jest sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej. Aby wykonywanie opieki naprzemiennej było możliwe, oboje rodzice muszą posiadać pełną władzę rodzicielską.

Opieka naprzemienna powinna wynikać z woli stron – rodziców dziecka, choć może zdarzyć się, że sąd narzuci ją mimo sprzeciwu jednego z nich. Jak zostało wskazane, najważniejsze w tym wypadku jest dobro dziecka; jeśli sąd uzna, że zgodne z nim jest sprawowanie opieki naprzemiennej, może wydać takie rozstrzygnięcie.

Orzecznictwo sądów polskich nadal jest tradycyjne, rzadko zdarzają się wyroki ustanawiające opiekę naprzemienna, dlatego też w sytuacji sprzeciwu jednego z rodziców, z dużą dozą prawdopodobieństwa sąd tego nie ustanowi.

Przed podjęciem decyzji przez sąd co do ustanowienia opieki naprzemiennej powinno zostać przeprowadzone badanie przez specjalistów z Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, którzy zbadają rodziców, a jeśli wiek dziecka na to pozwala, także i dziecko. W głównej mierze od wyniku tego badania zależeć będzie ustanowienie opieki naprzemiennej. Biegli mogą stwierdzić, że nie ma podstaw do ustanowienia opieki naprzemiennej, np. ze względu na silny konflikt rodziców, i wskazać odpowiednie rozwiązanie co do uregulowania kwestii pieczy nad małoletnim dzieckiem.

Przed podjęciem decyzji o ustaleniu opieki naprzemiennej należy rozważyć szereg różnych czynników, w tym w szczególności:

sposób, w jaki dotychczas sprawowano opiekę;
wolę małoletniego w zakresie opieki, jeśli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości pozwala na uwzględnienie rozsądnych życzeń w tym zakresie;
kwalifikacje rodzicielskie rodziców małoletniego;
więzi emocjonalne rodziców z dzieckiem;
wpływ, jaki może na małoletniego mieć ta forma opieki.

W jaki sposób sąd ustala opiekę naprzemienną?

Przykładowe rozstrzygnięcie dotyczące opieki naprzemiennej może wyglądać w następujący sposób:

Sąd postanawia:

powierzyć obojgu rodzicom władzę rodzicielską nad małoletnimi dzieckiem wykonywaną w formie opieki naprzemiennej, ustalając, że miejsce zamieszkania dziecka jest przy matce;
ustalić, że powtarzające się okresy opieki naprzemiennej nad małoletnim przypadają od pierwszej soboty po uprawomocnieniu się niniejszego orzeczenia od godz.10.00 do kolejnej soboty do godziny 10.00, przy czym dziecko będzie przebywać przez tydzień pod opieką matki, a następnie ojca, a potem naprzemiennie z zastrzeżeniem, że:
w okresie świąt: w latach parzystych dziecko spędza z matką czas od godz. 08.00 w Wigilię do godziny 19.00 w dniu 26 grudnia oraz w godzinach od 8.00 w dniu pierwszego dnia Świąt Wielkanocnych do godziny 19.00 drugiego dnia Świąt Wielkanocnych, zaś z ojcem okres od 26 grudnia od godziny 19.00 do 1 stycznia roku następnego do godziny 19.00; natomiast w latach nieparzystych dziecko spędza z ojcem czas od godz. 08.00 w Wigilię do godziny 19.00 w dniu 26 grudnia oraz w godzinach od 8.00 w dniu pierwszego dnia Świąt Wielkanocnych do godziny 19.00 drugiego dnia Świąt Wielkanocnych, zaś z matką okres od 26 grudnia od godziny 19.00 do 1 stycznia roku następnego do godziny 19.00 niezależnie od tego, jak przypadnie opieka naprzemienna;
w okresie wakacji letnich dziecko spędza z ojcem pierwszy i drugi tydzień lipca i sierpnia, zaś z matką trzeci i czwarty tydzień lipca i sierpnia, niezależnie od tego, jak przypadnie opieka naprzemienna;
wyżej wyznaczone okresy opieki mogą być okazjonalnie modyfikowane, skrócone lub wydłużone w razie zajścia szczególnych okoliczności, niezawinionych przez strony, jednakże za obopólną zgodą stron, wówczas dziecko przebywa pod pieczą drugiego rodzica;
małoletni jest odbierany przez rodzica, który przejmuje opiekę w danym okresie, z miejsca zamieszkania drugiego z rodziców.

Opieka naprzemienna a ustalenie alimentów

W przypadku ustalenia opieki naprzemiennej alimenty należne od rodziców na rzecz dziecka nie zostaną zasądzone. Każdy z rodziców przez pewien czas będzie utrzymywał dziecko. Oczywiście, może zdarzyć się taka sytuacja, że rodzice będą zobowiązani po połowie ponosić koszty utrzymania. Takie rozwiązanie najczęściej będzie miało miejsce w wypadku zawarcia porozumienia rodzicielskiego, w którym nie będą oni nawet precyzować wysokości alimentów, a jedynie wskażą, że każde z nich ponosi koszty utrzymania małoletniego dziecka po połowie.

W sytuacji braku porozumienia rodzicielskiego sąd zdecyduje o ustalaniu alimentów uiszczanych przez jednego rodzica do rąk drugiego, nawet jeśli ustanowiona została opieka naprzemienna. W sytuacji dysproporcji w zarobkach rodziców celem utrzymania równego poziomu życia małoletniego sąd może zasądzić od jednego rodzica, który jest lepiej sytuowany, wyższe alimenty niż zasądza od drugiego.

500+ a opieka naprzemienna

Jeśli chodzi o świadczenie wychowawcze tzw. 500+, w wypadku ustalenia opieki naprzemiennej kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego.

Wady i zalety opieki naprzemiennej

Wskazać należy, że mimo najlepszej woli rodziców, opieka naprzemienna nie jest wskazana w przypadku bardzo małych dzieci, ponieważ może prowadzić do zaburzenia poczucia bezpieczeństwa. Opieka naprzemienna najlepiej sprawdzi się w przypadku nastolatków, którzy w porównaniu do młodszych dzieci nie powinni mieć trudności z adaptacją do tego, że mają dwa domy, w których mieszkają na przemian. Starszym dzieciom zwyczajne łatwiej jest się zaadoptować do zmian środowiska. Oczywiście jest to kwestia indywidualna i czasem nawet starszemu dziecku nie będzie łatwo przystosować się do dwóch domów.

Zalety opieki naprzemiennej:

indywidualny kontakt z każdym z rodziców,
większa swoboda w kontaktach z rodzicami i innymi członkami rodziny,
możliwość budowania równych relacji z obojgiem rodziców.

Wady opieki naprzemiennej:

brak stabilizacji dla młodszych dzieci,
problemy natury logistycznej,
koszty związane z przystosowaniem przez oboje rodziców pokoju dziecka, zapewnieniu mu u każdego z rodziców rzeczy osobistych.

Sposoby ustalenia opieki naprzemiennej

Najprostszym sposobem ustalenia opieki naprzemiennej jest sporządzenie rodzicielskiego planu wychowawczego zawierającego wszelkie ustalenia rodziców co do sprawowania opieki. Jednak w tym wypadku musi istnieć zgoda co do wszystkich jego zapisów. Plan taki można sporządzić samodzielnie i skierować do sądu celem jego zatwierdzenia, np. jako formę ugody pozasądowej. Rodzicielski plan wychowawczy może zostać uzgodniony w toku mediacji jako ugoda, a po jej podpisaniu mediator wystąpi do sądu o zatwierdzenie go jako ugody mediacyjnej.

Sytuacja się komplikuje gdy jedna ze stron domaga się opieki naprzemiennej, zaś druga nie wyraża na to zgody. Wówczas konieczne jest wystąpienie do sądu o rozstrzygnięcie.

W sprawach o rozwód lub separację każda ze stron może domagać się ustanowienia opieki naprzemiennej.

W wypadku rozstrzygania w przedmiocie opieki naprzemiennej przez sąd istnieje ryzyko, że wniosek taki nie zostanie uwzględniony. Stąd też, chcąc dążyć do tej formy opieki, ważne jest, aby szukać porozumienia z drugim z rodziców, zdecydowanie uprości to sprawę. Brak porozumienia jest równoznaczny z długotrwałym procesem sądowym, który może prowadzić do pogorszenia relacji pomiędzy rodzicami, a to z kolei będzie miało przełożenie na dziecko.

Podstawa prawna:
Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Ustawa z 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci 
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych

Autor: Anna Pieślak