Pani Joanna, 45 lat, z wykształcenia biolog, wpadła w spiralę zadłużenia po odejściu męża do innej kobiety. Nie radziła sobie z sytuacją, w jakiej się znalazła i nawet po rozwodzie wierzyła, że mąż wróci do rodziny. Kierowana tą myślą zaciągała pożyczki bankowe, a wszystkie pieniądze przeznaczała na “poprawę urody i podnoszenie własnej atrakcyjności”. Po jednym z kosztownych zabiegów chirurgii plastycznej dowiedziała się, że jej były mąż ponownie się ożenił i spodziewa się dziecka. Pani Joanna popadła w depresję, straciła dobrze płatną pracę. Została z potężnymi długami i ledwo wiązała koniec z końcem. Podjęła leczenie, zaczęła brać leki i uczęszczać na terapię. Z pomocą doradcy obywatelskiego ogłosiła upadłość konsumencką. Sąd wydał postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań. Co to oznacza? 

Zmiany w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (pr.u.), które nastąpiły 24 marca 2020 r. wprowadziły m.in. warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty, (określone w art. 491[16]). Dotąd istniała możliwość tylko umorzenia zobowiązań albo ustalenia planu spłaty. 

Zgodnie z obecnie obowiązującym prawem, jeśli dłużnik nie posiada środków na spłatę zobowiązań, sąd może umorzyć lub warunkowo umorzyć zobowiązania bez ustalania planu spłaty wierzycieli. 

Dla osób, które nie są zdolne do dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, ustawodawca wprowadził możliwość umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty zaległości. Niezdolność musi mieć jednak charakter trwały. Trwała niezdolność do spłacania długów może być związana np. z zaawansowanym wiekiem upadłego lub jeśli np. dłużnik posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub o niezdolności do pracy na stałe. O trwałej niezdolności do spłacania długów decyduje fakt, że dłużnik jest niezdolny do podjęcia pracy ze względu na całkowitą niemożność zarobkowania (art. 369 i n. pr.up.). Wówczas sąd umorzy długi bez planu spłaty. 

Natomiast jeśli sąd uzna że sytuacja dłużnika może ulec zmianie na lepsze, wyda postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań. Oznacza to, że osobista sytuacja upadłego nie ma charakteru trwałego. W takiej właśnie sytuacji znalazła się pani Joanna. Sąd uznał, że zarówno jej sytuacja osobista, jak i zawodowa nie ma charakteru trwałego i może się zmienić – pani Joanna zakończy terapię, podejmie pracę – z tego względu postanowił o warunkowym umorzeniu jej zobowiązań. 

Na czym polega warunkowe umorzenie zobowiązań? 

Warunkowe umorzenie zobowiązań polega na uznaniu przez sąd, że upadły ma w momencie zakończenia postępowania upadłościowego taką sytuację osobistą, że nie pozwala ona na dokonywanie jakichkolwiek spłat wobec wierzycieli. Sytuacja ta może jednak ulec zmianie, więc sąd umarza zobowiązania pod warunkiem, że w ciągu pięciu lat upadły lub któryś z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty, gdy przeszkoda w spłacie ustanie. Jeśli sąd upadłościowy uzna, że sytuacja majątkowa dłużnika może ulec poprawie, warunkowo umorzy zobowiązania. W okresie pięciu lat, licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia wydanego przez sąd, dotyczącego warunkowego umorzenia zobowiązań, upadły oraz wierzyciele mogą złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli. Jeśli sąd stwierdzi, że sytuacja upadłego uległa poprawie i jest on zdolny do dokonywania spłat na rzecz wierzycieli, po pierwsze uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego, po drugie ustali plan spłaty wierzycieli. Oznacza to możliwość ustalenia planu spłaty wierzycieli przez wiele lat po zakończeniu postępowania upadłościowego i wydłużenia całego postępowania. Można wyobrazić sobie sytuację, w której sąd w ostatnim roku pięcioletniego okresu warunkowego umorzenia długów ustali upadłemu plan spłaty na okres 5 lub 7 lat. 

Pani Joanna musi zatem liczyć się z sytuacją, w której po upływie pięcioletniego okresu warunkowego umorzenia, któryś z wierzycieli wystąpi z wnioskiem o ustalenie planu spłaty. Jeśli jednak sytuacja osobista i zawodowa pani Joanny się ustabilizuje, może ona sama złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty. W przeciwnym razie będzie żyła w ciągłej niepewności, czy których z wierzycieli nie złoży wniosku do sądu o spłatę jego wierzytelności. 

Warunkowe umorzenie zobowiązań – obowiązki upadłego 

W trakcie postępowania na dłużniku ciąży wiele obowiązków, których niedopełnienie może nieść negatywne konsekwencje. 

W przypadku warunkowego umorzenia zobowiązań pani Joanna, przez pięć lat licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia w tej sprawie, nie może dokonywać czynności prawnych dotyczących jej majątku, które mogłyby doprowadzić do pogorszenia sytuacji majątkowej (491[16] ust.2c i 2d pr.up.) a więc np. dokonać darowizny. Jedynie w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach, sąd może wyrazić zgodę na dokonanie takiej czynności prawnej bądź ją zatwierdzić, jeśli już została dokonana. Oznacza to, iż swoboda działania dłużnika zostaje znacznie ograniczona a ponadto jest on zobowiązany do składania szczegółowego, corocznego sprawozdania obejmującego jego sytuację materialną oraz zawodową z uwzględnieniem wszelkich uzyskanych przychodów, możliwości zarobkowych, wydatków na utrzymanie swoje i rodziny. Do tak sporządzonego sprawozdania upadły jest obowiązany dołączyć kopię rocznego zeznania podatkowego. (art. 491[16] ust.2e pr.up.). 

Uchylenie postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań

W przypadku, gdy upadły nie będzie stosował się do wyżej wskazanych obowiązków a więc nie złoży rocznego sprawozdania, bądź złoży je, jednakże podając w nim fałszywe dane, dokona czynności prawnej pogarszającej jego sytuację materialną bez zgody sądu bądź po prostu dopuści się zatajenia składników majątkowych sąd uchyli swoje postanowienie. Konsekwencją w takim przypadku będzie cofnięcie umorzenia oraz ponowne zaktualizowanie długów. Jeżeli jednak omawiany 5 letni okres upłynie „bez zakłóceń” co oznacza, że ani upadły ani wierzyciele nie wystąpią z wnioskiem do sądu, sąd nie uchyli swojego postanowienia ze względu na nieprawidłowe, wyżej opisane zachowania upadłego, dotychczas warunkowe umorzenie stanie się umorzeniem ostatecznym, co sąd na wniosek upadłego bądź wierzyciela stwierdzi w osobnym postanowieniu.

Poza wszystkim zawsze warto skontaktować się z doradcą obywatelskim, aby wcześniej zasięgnąć porady w zakresie postępowania upadłościowego. 

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku - Prawo upadłościowe

Autor: Anna Pieślak